Tegenwoordig wordt het steeds populairder: Intermittent fasting. Maar wat is dit nu precies? En heeft het inderdaad gezondheidsvoordelen? Dat bespreken we in dit artikel!
In onze (westerse) samenleving is het gangbaar om drie maaltijden per dag te consumeren meestal ook nog met een aantal snackmomenten tussendoor. Toch was het in de geschiedenis van de mensheid niet altijd vanzelfsprekend dat het lichaam continu de beschikking had over (nieuwe) voedingsstoffen en zou je kunnen bedenken dat het menselijk lichaam eigenlijk heel goed aangepast zou moeten zijn aan periodes van vasten.
Met dat in het achterhoofd werd het concept intermittent fasting ingevoerd als een manier van eten. Met name populair om de calorie inname te verlagen en op die manier af te vallen. Maar aan deze manier van eten worden steeds meer andere gezondheidsvoordelen toegeschreven.
Wat is calorie restrictie?
Allereerst is het belangrijk om te weten wat de term calorie restrictie inhoudt.
In 1997 werd voor het eerst een onderzoek gepubliceerd waarin aangetoond werd dat een beperking van het aantal calorieën dat genuttigd wordt (calorie-restrictie) voordelige effecten heeft op de veroudering van dieren1. Deze studie werd gevolgd door een veelvoud aan andere dierexperimentele onderzoeken die hetzelfde resultaat lieten zien: een beperking van het aantal calorieën verbetert de gezondheid en zorgt voor een langer leven2.
De verschillende manieren om calorie-inname te verlagen
Welke methodes zijn er om de calorie-inname te verlagen?
Er zijn verschillende methodes om de calorie-inname te beperken; al deze methodes hebben vergelijkbare (fysiologische en metabole) effecten:
- Een langdurige calorie-restrictie waarbij mensen langdurig minder calorieën consumeren dan ze verbranden; eigenlijk een soort dieet. Het nadeel is dat dit op lange termijn kan leiden tot (ongewenst) gewichtsverlies en daardoor niet langdurig te implementeren is in een gezonde leefstijl.
- Intermittent fasting waarbij mensen tot maximaal 24 uur niets eten. Dit kan op verschillende manieren. De eerste methode is “wisselende dag methode” waarbij er om de dag 16-24 uur gevast wordt en de “5:2-methode” waarbij er gedurende de week vijf dagen normaal gegeten wordt en twee (niet achtereenvolgende) dagen volledig gevast wordt3.
- Langdurig vasten waarbij mensen meer dan 24 uur niets (of heel weinig) eten, soms wel tot 21 dagen. Ondanks het feit dat deze vastenperiodes heel lang zijn, blijkt uit onderzoek dat dit onder medische supervisie een veilige manier is om gezondheidsvoordelen te bewerkstelligen4, 5.
In de rest van dit artikel zullen we ons uitsluitend focussen op het tweede punt: De effecten van intermittent fasting.
In de afbeelding hierboven zie je een veelgebruikte manier om intermittent fasting toe te passen: De 18:6 methode. Dat houdt in: 18 uur vasten. In dit geval vanaf 18:00 ’s avonds tot 12:00 de volgende dag. Tussen 12:00 en 18:00 mag er dan gegeten worden.
Wat gebeurt er op moleculair niveau tijdens vasten?
Glucose en vetzuren zijn de belangrijkste energiebronnen voor menselijke cellen. Na een normale maaltijd is er een overvloed aan glucose en vet in het lichaam aanwezig; dat wordt niet allemaal in één keer gebruikt. Een deel wordt opgeslagen in de vorm van glycogeen (in de lever en spieren) en triglyceriden (in vetweefsel).
Tijdens periodes van vasten worden de triglyceriden in vetweefsel afgebroken tot vetzuren (en glycerol) die gebruikt worden voor energie.
Echter, niet al onze organen kunnen vetzuren verbranden. Een voorbeeld hiervan zijn de hersenen die in principe alleen glucose verbranden. Bij een tekort aan glucose schakelen zij om naar een alternatieve brandstof: ketonen.
Ketonen worden in de lever gevormd uit vetzuren en kunnen dan als brandstof voor onder andere de hersenen dienen. Na maaltijden bevat ons bloed maar heel weinig ketonen. Deze beginnen pas te stijgen nadat een mens 8 tot 12 uur niets gegeten heeft6. Dit proces noemen we “metabolic switching” en verwijst naar de overgang van de verbranding van glucose naar de verbranding van ketonen.
Ketonen worden dus gebruikt als brandstof, maar hebben daarnaast nog veel meer functies. Ketonen reguleren onder andere de activiteit van eiwitten die betrokken zijn bij gezondheid en veroudering7-9. Er is veel bewijs dat aantoont dat de meeste (zo niet alle) orgaansystemen zich als reactie op het herhaalde vasten aanpassen waardoor zij beter bestand zijn tegen toekomstige uitdagingen3. Het lichaam lijkt na deze aanpassingen beter in staat om cellen te beschermen tegen processen die zorgen voor veroudering (o.a. oxidatieve stress en ontstekingen) en is daarnaast in staat om zijn eigen DNA beter te repareren10, 11.
De mechanismen in het lichaam tijdens vasten
Wat is de invloed van intermittent fasting op hart- en vaatziekten?
Intermittent fasting heeft dus positieve effecten op moleculair niveau, maar wat zien we daar van terug op de gezondheid en veroudering van het menselijk lichaam?
Uit onderzoek blijkt dat regelmatig vasten gunstige effecten heeft voor onze gezondheid12, 13. Namelijk:
- Een lager lichaamsgewicht,
- Een lager cholesterol gehalte
- Een lagere bloeddruk.
- Het verbetert de gevoeligheid voor insuline, wat op de lange termijn de kans op diabetes type 2 verlaagt12
- Het vermindert de mate van (micro)ontstekingen in het lichaam die geassocieerd zijn met het ontstaan van aderverkalking12, 14.
Al deze factoren spelen een belangrijke rol in (versnelde) veroudering en de kans op ziektes (zoals hart- en vaatziekten); op deze manier zou intermittent fasting dus bij kunnen dragen aan een betere (cardiovasculaire) gezondheid, maar grote studies met een lange follow-up in mensen ontbreken helaas nog.
Intermittent fasting versus calorie restrictie
Uit de eerste wetenschappelijk onderzoek leek te blijken dat de gezondheidswinst die behaald wordt met vasten groter is dan dat verklaard kan worden door alleen een vermindering in calorieën.
In twee studies werden in totaal 222 (jonge) vrouwen met overgewicht verdeeld in twee groepen:
1) Vasten volgens het 5:2 principe
2) een dieet met 25% vermindering in calorieën zonder periodes van vasten.
De vrouwen in de twee groepen verloren gedurende zes maanden dezelfde hoeveelheid gewicht, maar de vrouwen die ingedeeld waren in de vasten-groep hadden een grotere afname in vetpercentage en meer verbetering in de gevoeligheid voor insuline15, 16. Ook bij jonge sportende mannen zorgde dagelijks zestien uur vasten voor een vermindering in vetmassa terwijl hun spiermassa behouden bleef14.
In 2022 werd echter er een nieuw onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat intermittent fasting niet beter was om af te vallen dan een “normaal” dieet met calorie beperking. Ook waren er geen verschillen van andere belangrijke uitkomsten zoals bloeddruk of suikergehalte in het bloed.
Toekomstig onderzoek moet uitwijzen wat de lange-termijn gevolgen zijn van intermittent fasting op onze gezondheid
In deze nieuwste studie werden 139 mensen willekeurig verdeeld over twee groepen: Een groep mensen die een dieet kreeg met alleen een calorie-beperking en een groep mensen die naast deze (zelfde) calorie-beperking ook deden aan intermittent fasting (ze mochten alleen tussen 8:00 en 14:00 eten)20. De mensen in de controlegroep vielen iets meer dan 6 kg af en de mensen die kortdurend vastten vielen 8 kg af, maar dit verschil was niet statistisch significant. Ook waren er geen verschillen in andere belangrijke uitkomsten (zoals bloeddruk en bloedsuiker).
Wat is de invloed van intermittent fasting op kanker?
De meeste onderzoeken die kijken naar de invloed van intermittent fasting op kanker zijn uitgevoerd in dieren. Deze dierstudies tonen aan dat calorie-restrictie en vasten beide de kans op het krijgen van kanker verkleint. Daarnaast vertraagt het na het ontstaan van een tumor de tumorgroei en vergroot het de gevoeligheid voor chemotherapie en bestraling17-19.
In mensen zijn er enkele kleine studies uitgevoerd die met name hebben gekeken naar de veiligheid van vasten voor patiënten met kanker, maar de resultaten van grote gerandomiseerde klinische studies ontbreken nog. De resultaten van de eerste studies worden wel op korte termijn verwacht. Op dit moment worden er onderzoeken verricht naar het effect van intermittent fasting bij patiënten met onder andere borst-, eierstok-, baarmoeder- en darmkanker. .
Het is belangrijk om te beseffen dat belangrijke gevolgen van kanker een verminderde eetlust en ongewild gewichtsverlies zijn, waardoor het niet altijd verstandig is om deze (verzwakte) patiënten te laten vasten; hierdoor is de toepasbaarheid erg afhankelijk van onder andere de soort kanker en de toestand van de patiënt.
Daarom is het belangrijk om intermittent fasting bij patiënten met kanker alleen toe te passen in onderzoekssetting onder strenge controle.
De mogelijke voordelen van intermittent fasting
Zijn er nog andere gezondheidsvoordelen van intermittent fasting?
Naast alle gezondheidsvoordelen die we tot nu toe besproken hebben, is er nog een veelvoud aan (mogelijke) positieve effecten van vasten die we hier niet uitgebreid zullen beschrijven. Zo is beschreven dat vasten de kans op neurologische ziektes verkleint (o.a. Ziekte van Alzheimer en Parkinson) en de symptomen van onder andere astma, reumatoïde artritis en multiple sclerose vermindert2.
Intermittent fasting in de praktijk
Ondanks de veelbelovende eerste wetenschappelijke studies, lijken de nieuwste klinische onderzoeken toch wat terughoudender te zijn met het toeschrijven van gezondheidsvoordelen aan intermittent fasting. Het is geen wondermiddel!
Het implementeren van deze leefstijl in de praktijk wordt bemoeilijkt door een aantal factoren. Ten eerste is het in onze cultuur normaal om drie maaltijden (plus snacks) per dag te eten en wordt het idee van vasten maar zelden overwogen door patiënten en artsen. Ook is de overvloed aan voedsel (en de uitgebreide) marketing een belangrijk obstakel om te overkomen.
Ten tweede levert het overschakelen naar een levensstijl met vasten initieel veel (onschuldige) nadelen, zoals een hongergevoel, irritatie en een tijdelijk verminderde concentratie. Deze bijwerkingen verdwijnen gewoonlijk echter binnen één maand15, 16.
Deze problemen kunnen voorkomen worden door dokters en patiënten goed voor te lichten. Dokters kunnen patiënten vervolgens in samenwerking met een diëtist begeleiden en adviseren om het vasten rustig op te bouwen. Een recent artikel in de New England Journal of Medicine gaf daarvoor enkele aanbevelingen2:
- Verleng gedurende enkele maanden langzaam aan het interval tussen twee eetmomenten met als doel om uiteindelijk 16-18 uur per dag te vasten.
- Werk toe naar de 5:2 vasten methode, waarbij er in de eerste maand op één dag per week 1000 kcal worden geconsumeerd, gevolgd door een tweede maand waarbij dit opgevoerd wordt naar twee dagen in de week. Vervolgens kan het aantal calorieën in de derde maand verlaagd worden naar 750 kcal en uiteindelijk 500 kcal (twee dagen per week).
Het is hierbij belangrijk om te beseffen dat iedere persoon verschillend is en dit soort leeftstijlveranderingen goed begeleid moeten worden door een specialist die oog heeft voor een goede individuele aanpak.
Conclusie
Onderzoek toont aan dat vasten een proces op gang brengt dat “metabolic switching” wordt genoemd waardoor het menselijk lichaam beter in staat lijkt om zichzelf te beschermen tegen (toekomstige) uitdagingen en schade. Hierdoor levert intermittent fasting mogelijk een breed spectrum aan gezondheidsvoordelen op, waaronder een verlaging op het risico van hart- en vaatziekten en diabetes, maar een groot deel van dit bewijs is afkomstig van dieronderzoek en daarom niet direct toepasbaar bij mensen.
Wat het effect van intermittent fasting op de lange termijn bij mensen is, is nog niet bekend.
Lezing populaire diëten
Wil je meer leren over populaire diëten? Dan is onze lezing populaire diëten misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
- Weindruch R, Sohal RS. Caloric intake and aging. New Engl J Med. 1997;337:986-994
- de Cabo R, Mattson MP. Effects of intermittent fasting on health, aging, and disease. N Engl J Med. 2019;381:2541-2551
- Anton SD, Moehl K, Donahoo WT, Marosi K, Lee SA, Mainous AG, 3rd, et al. Flipping the metabolic switch: Understanding and applying the health benefits of fasting. Obesity (Silver Spring). 2018;26:254-268
- Wilhelmi de Toledo F, Grundler F, Bergouignan A, Drinda S, Michalsen A. Safety, health improvement and well-being during a 4 to 21-day fasting period in an observational study including 1422 subjects. PLoS One. 2019;14:e0209353
- Li C, Ostermann T, Hardt M, Ludtke R, Broecker-Preuss M, Dobos G, et al. Metabolic and psychological response to 7-day fasting in obese patients with and without metabolic syndrome. Forsch Komplementmed. 2013;20:413-420
- Cahill GF, Jr. Starvation in man. N Engl J Med. 1970;282:668-675
- Fisher FM, Maratos-Flier E. Understanding the physiology of fgf21. Annu Rev Physiol. 2016;78:223-241
- Galman C, Lundasen T, Kharitonenkov A, Bina HA, Eriksson M, Hafstrom I, et al. The circulating metabolic regulator fgf21 is induced by prolonged fasting and pparalpha activation in man. Cell Metab. 2008;8:169-174
- Imai SI, Guarente L. It takes two to tango: Nad(+) and sirtuins in aging/longevity control. NPJ Aging Mech Dis. 2016;2:16017
- Speakman JR, Mitchell SE. Caloric restriction. Mol Aspects Med. 2011;32:159-221
- Mattson MP, Arumugam TV. Hallmarks of brain aging: Adaptive and pathological modification by metabolic states. Cell Metab. 2018;27:1176-1199
- Redman LM, Smith SR, Burton JH, Martin CK, Il’yasova D, Ravussin E. Metabolic slowing and reduced oxidative damage with sustained caloric restriction support the rate of living and oxidative damage theories of aging. Cell Metab. 2018;27:805-815 e804
- Varady KA, Bhutani S, Klempel MC, Kroeger CM, Trepanowski JF, Haus JM, et al. Alternate day fasting for weight loss in normal weight and overweight subjects: A randomized controlled trial. Nutr J. 2013;12:146
- Moro T, Tinsley G, Bianco A, Marcolin G, Pacelli QF, Battaglia G, et al. Effects of eight weeks of time-restricted feeding (16/8) on basal metabolism, maximal strength, body composition, inflammation, and cardiovascular risk factors in resistance-trained males. J Transl Med. 2016;14:290
- Harvie M, Wright C, Pegington M, McMullan D, Mitchell E, Martin B, et al. The effect of intermittent energy and carbohydrate restriction v. Daily energy restriction on weight loss and metabolic disease risk markers in overweight women. Br J Nutr. 2013;110:1534-1547
- Harvie MN, Pegington M, Mattson MP, Frystyk J, Dillon B, Evans G, et al. The effects of intermittent or continuous energy restriction on weight loss and metabolic disease risk markers: A randomized trial in young overweight women. Int J Obes (Lond). 2011;35:714-727
- Meynet O, Ricci JE. Caloric restriction and cancer: Molecular mechanisms and clinical implications. Trends Mol Med. 2014;20:419-427
- Nencioni A, Caffa I, Cortellino S, Longo VD. Fasting and cancer: Molecular mechanisms and clinical application. Nat Rev Cancer. 2018;18:707-719
- O’Flanagan CH, Smith LA, McDonell SB, Hursting SD. When less may be more: Calorie restriction and response to cancer therapy. BMC Med. 2017;15:106
Liu D, Huang Y, Huang C, Yang S, Wei X, Zhang P, et al. Calorie restriction with or without time-restricted eating in weight loss. N Engl J Med. 2022;386:1495-1504
This blog was… how do I say it? Relevant!!
Finally I have found something that helped me.
Cheers!
Jammer dat er twee factoren tegelijkertijd zijn onderzocht: intermitterend vasten én afvallen. Dat zijn twee variabelen. Het was zuiverder geweest het effect van intermitterend vasten te onderzoeken, waarbij er níet mag worden afgevallen. Dan kun je iets zeggen over de metabole effecten van alleen het eerste.
Dank je wel voor je opmerking. Het is belangrijk om op te merken dat het afvallen de belangrijkste uitkomstmaat was. De onderzoekers waren dus vooral geïnteresseerd in het effect van intermittent fasting op het lichaamsgewicht. Je hebt gelijk dat als je primair geïnteresseerd zou zijn in de metabole effecten, de onderzoeksopzet waarschijnlijk anders zou zijn.
Echter, kan je ook verdedigen dat als er nu geen effect is op de metabole effecten, zelfs wanneer mensen afvallen, dat het maar zeer de vraag is of deze effecten er wel zouden zijn als mensen óók geen gewicht zouden verliezen. Op basis van dit onderzoek lijkt het erop dat het gewichtsverlies de belangrijkste factor is die de metabole effecten in gang zet en niet zozeer de timing van het eten. Maar groter vervolgonderzoek zal hopelijk meer duidelijkheid geven.
We zijn inmiddels 5 jaar verder dan het onderzoek (2019), zijn er al nieuwe ontwikkelingen en/of nieuwe uitkomsten?
Dank voor je vraag! Het onderzoek dat we in het laatste blok in de paragraaf “intermittent fasting vs calorie restrictie” bespreken komt uit 2022. Dat is voor zover ik weet het meest recente klinische onderzoek dat keek naar de gezondheidseffecten van intermittent fasting bij mensen. Grote(re) klinische onderzoeken ontbreken helaas nog. Zodra die bekend zijn, zullen we dit artikel updaten.
Pingback: Wat zijn populaire diëten voor gewichtsverlies? - Medicus Online
Pingback: Waarom is afvallen zo moeilijk? - Medicus Online