Is een glutenvrij dieet gezond?

Thijs (gepromoveerd arts)

Het glutenvrije dieet is de afgelopen jaren steeds populairder geworden. Maar is het vermijden van gluten goed voor de (darm)gezondheid van mensen zonder een ernstige glutenallergie? Of zitten er juist risico’s aan? Dat zoeken we uit in dit artikel.

Wat zijn gluten?

Gluten is de naam van een groep eiwitten dat van nature voorkomt in veel graansoorten zoals tarwe, spelt, rogge en gerst. Gluten wordt door de plant opgeslagen in de graankorrels en dient als reservevoedsel voor de kiemplanten.

Veel producten in het standaard voedingspatroon van Nederlanders bevatten gluten. Denk bijvoorbeeld aan (volkoren)brood en pasta.

Afbeelding 1. Producten met gluten

Er zijn ook graansoorten die geen gluten bevatten zoals mais, gierst en rijst. Ook niet-graanproducten zoals quinoa en boekweit worden als vervanger gebruikt. Haver bevat van nature geen gluten, maar zijn vaak wel “vervuild” met gluten omdat haver meestal verwerkt wordt in machines die ook glutenproducten verwerken.

Wat is coeliakie?

Coeliakie is een ernstige glutenallergie die voorkomt bij ongeveer 1% van de bevolking. Het is een auto-immuunziekte waarbij de darmvlokken van de dunne darm beschadigd raken als reactie op de inname van gluten^[1]. Deze schade zorgt ervoor dat de dunne darm voedingsstoffen minder goed op kan nemen, wat vervolgens kan leiden tot ernstige tekorten aan essentiële voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen^[2].

Patiënten met coeliakie hebben een duidelijke medische indicatie om hun hele leven lang glutenvrij te eten^[3]. Elke keer dat zij (per ongeluk) toch gluten eten, raakt het darmslijmvlies verder beschadigd en dit zal zich nooit volledig herstellen. Daarnaast verhoogt het eten van gluten bij coeliakie patiënten het risico op het krijgen van verschillende vormen van kanker.

Afbeelding 2. Symptomen van coeliakie

Wat is een tarwe allergie?

Naast een glutenallergie (coeliakie) bestaat er ook nog een tarwe-allergie. Hierbij ontstaat er een allergische reactie op bepaalde eiwitten die aanwezig zijn in tarwe of andere granen. De allergische reactie kan hierbij soms zeer ernstig zijn en leiden tot een anafylactische shock en zelfs de dood tot gevolg hebben.

Wat is glutensensitiviteit?

Glutensensitiviteit (ook wel non-celiac gluten sensitivity) genoemd is een aandoening waarover veel onduidelijkheid bestaat^[4]. Patiënten met glutensensitiviteit krijgen maag-darmklachten zoals buikpijn, opgeblazen gevoel en diarree na het eten van graanproducten. Hoewel deze mensen geen coeliakie hebben en er dus geen schade ontstaat aan de darmvlokken, leidt het vermijden van glutenbevattende producten wel tot een vermindering van de klachten^[5].

Waarom eten mensen zonder coeliakie of glutensensitiviteit glutenvrij?

Zoals hierboven beschreven is een glutenvrij dieet standaard voor mensen met coeliakie en wordt het ook vaak toegepast bij een glutensensitiviteit om klachten te verminderen. Dit dieet wordt echter ook steeds populairder onder mensen zonder een (ernstige) glutenintolerantie omdat ze denken dat het beter voor de gezondheid is om helemaal geen gluten te eten.

Er wordt onder andere beweerd dat een glutenvrij dieet zorgt voor hogere energielevels, een betere darmgezondheid, een gezonder gewicht, vermindering van gewrichtspijnen en een betere botgezondheid.

Is een glutenvrij dieet gezond voor mensen zonder coeliakie?

Een recente wetenschappelijke review bekeek deze claim en de onderzoekers concludeerden dat er op dit moment geen goed wetenschappelijk bewijs is dat aantoont dat mensen zonder een glutenallergie baat hebben bij een glutenvrij dieet^[6].

Een belangrijke nuance daarbij is dat er maar heel weinig onderzoek is gedaan naar het glutenvrij dieet bij mensen zonder coeliakie. Alle data is afkomstig van hele kleine studies en daarom concluderen de onderzoekers dat het vooral van belang is om nieuwe (grote) wetenschappelijke onderzoeken te doen.

De mogelijke gezondheidsvoordelen van een glutenvrij dieet.

Als je kijkt naar de producten die gluten bevatten, kan je echter ook beargumenteren dat het vermijden van deze producten wel degelijk positieve effecten kan hebben op de gezondheid. Op het moment dat bewerkte producten zoals (witte) pasta, koekjes en taart vervangen worden door onbewerkte producten zoals zilvervliesrijst, groente en fruit dan is het voor te stellen dat dit de (darm)gezondheid bevordert. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bewerkt voedsel een negatieve invloed heeft op onder andere het hart- en vaatstelsel, darmen en onze mentale gezondheid^[7]. In een toekomstig artikel zullen we verder ingaan op de gevaren van (ultra) bewerkt voedsel.

Afbeelding 3. De mogelijke voordelen van een glutenvrij dieet

Zitten er risico's aan een glutenvrij dieet?

Ondanks de mogelijke voordelen van een glutenvrij dieet, is het ook belangrijk om rekening te houden met de nadelen en risico’s van een dergelijk dieet.

Een tekort aan vezels. Tarweproducten bevatten veel vezels, terwijl de glutenvrije alternatieven vaak uit vezelarme ingrediënten bestaan zoals maiszetmeel of rijstzetmeel. Vezels zorgen voor een betere darmgezondheid en het is bekend dat ze beschermen tegen onder andere darmkanker en hart- en vaatziekten. Lees meer over de gezondheidsvoordelen van vezels op thuisarts. Met extra aandacht kunnen vezels wel uit andere producten gehaald worden (zoals groente en fruit).
Een tekort aan jodium. In Nederland wordt gejodeerd zout aan brood toegevoegd. Wanneer brood volledig uit het eetpatroon wordt geweerd dan loopt iemand het risico op een jodiumtekort. Dit kan wel opgevangen worden door het gebruik van jodium verrijkt zout bij het koken.
Glutenvrije producten bevatten doorgaans minder volkorengranen, vitamines en mineralen. Daarnaast bevatten ze vaak meer suiker, vet en kilocalorieën dan de tegenhangers met gluten. Zoals we hierboven beschreven kan dit echter vermeden worden door de producten met gluten op een verstandige manier te vervangen.

Afbeelding 4. De risico's van een glutenvrij dieet

Conclusie

Er is geen goed bewijs dat een glutenvrij dieet de (darm)gezondheid of mentale gezondheid bevordert bij mensen die geen glutenallergie (zoals coeliakie) hebben. Maar er is vooral belang bij goede wetenschappelijke studies voordat we hier definitieve uitspraken over kunnen doen.

Het is belangrijk om wel rekening te houden met de risico’s van een glutenvrij dieet die eventueel wel opgevangen kunnen worden door bijvoorbeeld meer fruit en groente te eten en gebruik te maken van jodium verrijkt zout. Begin dus niet zomaar zelfstandig aan een glutenvrij dieet. Indien je klachten ervaart na het eten van gluten, laat dan eerst door een arts onderzoeken of er mogelijk sprake is van coeliakie of een glutensensitiviteit.

Lezing populaire diëten

Wil je meer leren over populaire diëten? Dan is onze lezing populaire diëten misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.

Bronnen

1. Gujral, N., H.J. Freeman, and A.B. Thomson, Celiac disease: prevalence, diagnosis, pathogenesis and treatment. World J Gastroenterol, 2012. 18(42): p. 6036-59.

2. Kreutz, J.M., et al., Narrative Review: Nutrient Deficiencies in Adults and Children with Treated and Untreated Celiac Disease. Nutrients, 2020. 12(2).

3. Itzlinger, A., et al., Gluten-Free Diet in Celiac Disease-Forever and for All? Nutrients, 2018. 10(11).

4. Roszkowska, A., et al., Non-Celiac Gluten Sensitivity: A Review. Medicina (Kaunas), 2019. 55(6).

5. Catassi, C., et al., Diagnosis of Non-Celiac Gluten Sensitivity (NCGS): The Salerno Experts’ Criteria.Nutrients, 2015. 7(6): p. 4966-77.

6. Aljada, B., A. Zohni, and W. El-Matary, The Gluten-Free Diet for Celiac Disease and Beyond. Nutrients, 2021. 13(11).

7. Lane, M.M., et al., Ultra-processed food exposure and adverse health outcomes: umbrella review of epidemiological meta-analyses. BMJ, 2024. 384: p. e077310.