Melkproducten vormen een groot deel van het typische Nederlandse voedingspatroon. Het voedingscentrum adviseerde volwassenen vroeger om 2 à 3 porties (300 tot 450 ml) melkproducten per dag te consumeren om het risico op onder andere botbreuken, darmkanker en diabetes type 2 te verlagen1.
Deze gezondheidsvoordelen zijn echter nogal omstreden en er zijn ook wetenschappelijke studies die aantonen dat het drinken van melk mogelijk nadelige effecten heeft. Eens studie, gepubliceerd in de New England Journal of Medicine onderzocht wat de mogelijke voor- en nadelen zijn van het drinken van melk op de gezondheid van volwassenen.
In dit artikel beantwoorden we de vraag: Wat is de invloed van melk op de risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals obesitas, bloeddruk en suikerziekte.
Afbeelding 1. Enkele voorbeelden van melkproducten
Wat zijn de risicofactoren voor hart- en vaatziekten?
Voordat we deze vraag kunnen beantwoorden, moeten we eerst weten wat de belangrijkste risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn. Voor nu is het genoeg om te weten wat de vijf belangrijkste (beïnvloedbare) risicofactoren zijn3. Namelijk:
- Roken
- Obesitas
- Hypertensie (hoge bloeddruk)
- Hypercholesterolemie (hoog cholesterol gehalte)
- Diabetes (suikerziekte)
Vanzelfsprekend, is er geen direct effect van melkconsumptie op ons rookgedrag, maar alle andere factoren kunnen wel degelijk een verband hebben met het consumeren van melk. In dit artikel zullen we onderzoeken wat de invloed is van melk op obesitas, hypertensie en diabetes. Wij hebben bewust de invloed van melk op het cholesterolgehalte buiten dit artikel gehouden. Daarvoor zijn twee redenen:
- De discussie rondom cholesterol is zodanig complex dat dat een hele artikelserie op zichzelf kan zijn (en misschien ooit ook wel wordt).
- Er is weinig (goed) onderzoek gedaan naar de de consumptie van melkproducten op het cholesterolgehalte. Veel interessanter hierbij is de vraag: “Wat is de invloed van verzadigde en onverzadigde vetzuren op het LDL en HDL cholesterol?”
Melk en obesitas
Wereldwijd wordt melk aangeraden om ons lichaamsgewicht onder controle te houden. Als je kijkt naar het aantal kilocalorieën (kcal) in melk, voelt dit als een vreemde uitspraak. 100 ml halfvolle melk bevat ongeveer 48 kcal (volle melk zelfs 65 kcal). Ter vergelijking: cola bevat 42 kcal per 100 ml. Daarmee willen we overigens niet zeggen dat je beter cola dan melk kunt drinken, maar het illustreert wel dat je niet gedachteloos melk moet drinken en verwachten dat je daardoor afvalt.
Als je het oude advies van het voedingscentrum op zou volgen, krijg je al snel 150-250 kcal via zuivelproducten binnen (+/- 10% van de dagelijkse energiebehoefte). Op zichzelf is dit geen probleem als de rest van het eetpatroon goed gebalanceerd is, maar uiteindelijk worden mensen te zwaar door een overschot aan het aantal kilocalorieën. Het maakt voor je gewicht vrij weinig uit waar deze kilocalorieën vandaan komen (voor de rest van je gezondheid wel, maar dat is een onderwerp op zich).
In lijn met de hierboven beschreven theorie, bewees een gecombineerde analyse van 29 studies dat er geen effect is van de melk- en zuivelconsumptie op het lichaamsgewicht (afbeelding 2)4.
Ter ondersteuning van dit resultaat, werd in drie grote cohorten geen duidelijk verband gevonden tussen de consumptie van melk en kaas op het lichaamsgewicht, terwijl het consumeren van yoghurt wel een relatie leek te hebben met minder gewichtstoename5. Echter, dit zou ook beïnvloedt kunnen worden door het feit dat mensen die meer yoghurt consumeren, vaak een gezondere leefstijl hebben2.
Afbeelding 2. Het effect van melkproducten op lichaamsgewicht
Uitleg figuur: In dit figuur staat weergegeven welke invloed melk had op de gewichtsafname (in vergelijking met een controlegroep).
De verticale (gestippelde) 0-lijn in het midden geeft aan dat er geen verschil tussen de twee groepen bestaat. Vervolgens representeert elke horizontale lijn de resultaten van één van de 29 studies. Het ruitje in het midden van de lijn is het gemiddeld gevonden effect. Als deze dus aan de linker kant van de 0-lijn staat, betekent dit dat het gemiddelde lichaamsgewicht bij de mensen die melk consumeerden lager was dan de mensen in de controlegroep. Als dit gemiddelde (het ruitje dus) aan de rechterkant van de lijn staat, was juist de controlegroep in het voordeel. Ten slotte is het belangrijk om de (breedte van) de horizontale lijn in de gaten te houden, dit is het zogenaamde 95% betrouwbaarheidsinterval. Dit geeft aan dat de onderzoekers voor 95% zeker zijn dat het echte verschil binnen deze lijn valt (dat kan berekend worden met moeilijke statistische modellen). Als deze horizontale lijn de 0-lijn doorkruist, dan is de conclusie dat die studie geen “significant” effect tussen de twee groepen heeft aangetoond.
De (ononderbroken) dik gedrukte verticale lijn geeft het gemiddelde effect van de 29 studies samen aan. Zoals je kan zien staat deze lijn net rechts van de gestippelde 0-lijn. Dit betekent dat over het algemeen de proefpersonen in de controlegroep in het voordeel waren, maar dit verschil was niet significant.
Melk en hoge bloeddruk
Grote klinische studies die het effect van melkconsumptie op de bloeddruk onderzocht hebben, laten wisselende resultaten zien. Eén studie, uitgevoerd in 2000, bewees dat melkconsumptie de bloeddruk verlaagt6, terwijl latere studies dit effect niet (of maar gedeeltelijk) konden reproduceren7, 8.
Dit soort wetenschappelijke studies zijn echter vaak lastig met elkaar te vergelijken, omdat een groot deel van het effect bepaalt wordt door de voedingsproducten waardoor de melk vervangen wordt. Wanneer melk bijvoorbeeld frisdrank vervangt, zullen de uitkomsten waarschijnlijk voordelig zijn, terwijl dit effect niet aanwezig is wanneer noten, groente of fruit uit het dieet weggelaten worden.
Kortom, er is meer onderzoek nodig om definitief uitspraken te kunnen doen over het effect van melkproducten op de bloeddruk.
Melk en diabetes
Het voedingscentrum stelt dat melkproducten kunnen bijdragen aan het voorkomen van diabetes type 2 (ook wel ouderdomssuiker). Er zijn inderdaad enkele cohort studies die rapporteren dat melkproducten geassocieerd worden met een iets lager risico op diabetes type 29. Echter, in twee grote meta-analyses werd geen10– of een zwak11– verband gevonden.
Hierbij is het belangrijk om op te merken dat al deze resultaten gebaseerd zijn op cohort studies, waardoor het onmogelijk is om op basis van deze onderzoeken een causaal verband aan te tonen of uit te sluiten (zie artikel “correlatie versus causaliteit”). Uit de onderzoeken kunnen we echter wel opmaken dat het twijfelachtig is of het consumeren van melkproducten een beschermend effect heeft op diabetes type 2. Als er al een effect is dan zal deze klein zijn en lijkt er meer winst te behalen in andere dieetveranderingen, zoals het verminderen van frisdrank consumptie.
Conclusie
Concluderend kunnen we het volgende zeggen over de invloed van melkconsumptie op de risicofactoren van hart- en vaatziekten:
- Uit de medische literatuur blijkt geen duidelijk voordeel van melkconsumptie op het lichaamsgewicht bij volwassenen.
- Het is onduidelijk of melk het risico op een hoge bloeddruk verlaagt.
- Het consumeren van melkproducten lijkt het risico op diabetes type 2 niet te verlagen. Als er al een effect is dan is deze minimaal.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
1. Voedingscentrum. De gezondheidseffecten van melk [online].
2. Willett WC, Ludwig DS. Milk and Health. N Engl J Med 2020;382:644-654.
3. Patel SA, Winkel M, Ali MK, Narayan KM, Mehta NK. Cardiovascular mortality associated with 5 leading risk factors: national and state preventable fractions estimated from survey data. Ann Intern Med 2015;163:245-253.
4. Chen M, Pan A, Malik VS, Hu FB. Effects of dairy intake on body weight and fat: a meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr 2012;96:735-747.
5. Mozaffarian D, Hao T, Rimm EB, Willett WC, Hu FB. Changes in diet and lifestyle and long-term weight gain in women and men. N Engl J Med 2011;364:2392-2404.
6. Barr SI, McCarron DA, Heaney RP, et al. Effects of increased consumption of fluid milk on energy and nutrient intake, body weight, and cardiovascular risk factors in healthy older adults. J Am Diet Assoc 2000;100:810-817.
7. Maki KC, Rains TM, Schild AL, et al. Effects of low-fat dairy intake on blood pressure, endothelial function, and lipoprotein lipids in subjects with prehypertension or stage 1 hypertension. Vasc Health Risk Manag 2013;9:369-379.
8. van Meijl LE, Mensink RP. Low-fat dairy consumption reduces systolic blood pressure, but does not improve other metabolic risk parameters in overweight and obese subjects. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2011;21:355-361.
9. Aune D, Norat T, Romundstad P, Vatten LJ. Dairy products and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and dose-response meta-analysis of cohort studies. Am J Clin Nutr 2013;98:1066-1083.
10. Chen M, Sun Q, Giovannucci E, et al. Dairy consumption and risk of type 2 diabetes: 3 cohorts of US adults and an updated meta-analysis. BMC Med 2014;12:215.
11. Gijsbers L, Ding EL, Malik VS, de Goede J, Geleijnse JM, Soedamah-Muthu SS. Consumption of dairy foods and diabetes incidence: a dose-response meta-analysis of observational studies. Am J Clin Nutr 2016;103:1111-1124.
Pingback: Verhogen melkproducten het risico op kanker en sterfte?