Eén van de meest gevoerde discussies op het gebied van een gezonde leefstijl: Is alcohol nu gezond of gevaarlijk? Zelfs de richtlijnen voor “gezond” alcoholgebruik variëren van land tot land1. Het voedingscentrum adviseert om “geen alcohol te drinken, of in ieder geval niet meer dan één glas per dag”.
Toch levert matig alcoholgebruik mogelijk ook gezondheidseffecten op. Dit is echter een zeer complexe discussie waarbij het moeilijk is om te bepalen waar het omslagpunt ligt. In dit artikel zetten wij de veronderstelde voordelen en de bewezen gevaren van alcohol op een rijtje.
Wat zijn de mogelijke gezondheidsvoordelen van alcohol?
Het drinken van één tot twee alcoholische dranken per dag wordt al langere tijd in verband gebracht met mogelijke gezondheidseffecten, waarbij het meeste onderzoek is gedaan naar het verband tussen alcohol en het ontstaan van hart-en vaatziekten.

Een grote studie, uitgevoerd bij 490.000 Amerikanen en gepubliceerd in 1997, toonde aan dat mensen die gemiddeld één alcoholhoudende drank per dag nuttigden iets langer leefden, wat met name kwam door een lagere kans om te overlijden aan hart- en vaatziekten (30-40% lager)2. Een bevinding die later door een aantal grote studies bevestigd werd, maar er zijn ook onderzoeken die geen verband vonden tussen alcoholgebruik en (het overlijden aan) hart- en vaatziekten3.

Het is belangrijk om een nuance te plaatsen bij de hierboven beschreven onderzoeken. Er is de laatste jaren steeds meer bewijs dat de resultaten van studies die een beschermend effect van alcohol tegen hart- en vaatziekten aantoonden, mogelijk beïnvloed werden door externe factoren.
Zo deden er ook mensen aan het onderzoek mee die vroeger heel veel alcohol dronken en nu gestopt waren met drinken. Daardoor vielen ze in de groep niet-drinkers. Waneer de gegevens van deze ex-drinkers niet gebruikt werden, was er geen verband meer tussen het drinken van alcohol en een lager risico op het krijgen van hart- en vaatziekten.
Wat zijn de gevaren van alcohol?
De gevaren van alcohol zijn veel duidelijker beschreven dan de gezondheidseffecten. Het staat buiten discussie dat alcohol zorgt voor een verandering in gedrag en stemming. In bepaalde situaties kan dit levensgevaarlijke situaties opleveren, zoals in het verkeer of tijdens het werk4. Tot op zekere hoogte kan deze verandering in gedrag en stemming ook een positief effect hebben (een gevoel van euforie en plezier), maar bij veelvuldig gebruik kan iemand afhankelijk worden van alcohol waardoor er steeds meer gedronken moet worden om ditzelfde gevoel te ervaren. Hierdoor kan (overmatig) alcoholgebruik op de lange termijn juist leiden tot depressieve klachten en sociale problemen.
Daarnaast wordt het drinken van alcohol in verband gebracht met allerlei lichamelijke klachten, waarvan leverschade misschien wel het bekendste gevolg van alcohol is. Daarnaast lijkt er een sterk verband te zijn tussen het gebruik van alcohol en het ontstaan van bepaalde vormen van kanker. Uit onderzoek blijkt dat zelfs één consumptie van alcohol per dag de kans op mond- en keelkanker, slokdarmkanker en borstkanker lijkt te verhogen2, 5.
Waarom is onderzoek naar alcohol en gezondheid zo moeilijk?
Of de hierboven beschreven gevaren van alcohol echt een oorzaak-gevolg relatie zijn, kan niet met zekerheid gesteld worden omdat er bij dit soort observationele onderzoeken altijd heel veel factoren een rol spelen.

Ter illustratie: Overmatig alcoholgebruik is vaak een teken van een slechte leefstijl in het algemeen. Alcoholgebruikers hebben over het algemeen een minder gezond en gevarieerd voedingspatroon, wat kan leiden tot ondervoeding. Dit is ook de reden dat mensen die chronisch te veel alcohol drinken tekorten oplopen aan essentiële voedingsstoffen. Een bekend voorbeeld hiervan is het vitamine B1 tekort bij alcoholisten, wat kan leiden tot ernstige (neurologische) ziektebeelden (zoals de ziekte van Korsakov en de ziekte van Wernicke).
Desondanks is het bewijs dat alcohol gebruik kan leiden tot leverschade en bepaalde vormen van kanker zodanig sterk dat dit algemeen geaccepteerd wordt door Nederlandse zorgverleners.
Om de overige effecten van alcohol op onze gezondheid echt goed te onderzoeken, zou er een onderzoek verricht moeten worden waarbij mensen willekeurig verdeeld worden in twee groepen: Een groep waarbij mensen (een bepaalde hoeveelheid) alcohol drinken en een groep met mensen die geen alcohol mogen drinken. Een dergelijk onderzoek is vrijwel onmogelijk om uit te voeren en daarnaast ethisch niet verantwoord.

Ondanks de valkuilen die we hierboven beschreven hebben, probeerde een onderzoek dat in 2018 werd gepubliceerd deze vraag toch te beantwoorden6. Het onderzoek, dat in het vooraanstaande medische tijdschrift The Lancet werd gepubliceerd bundelde de resultaten van 83 verschillende studies. In totaal vergeleken de onderzoekers de gegevens van bijna 600.000 mensen die alcohol dronken. Deze deelnemers hadden nooit hart- en vaatziekten gehad (een hartinfarct of herseninfarct). De gemiddelde leeftijd van de deelnemers was 57 jaar; 44% was vrouw. Deze mensen werden op basis van hun wekelijkse alcoholconsumptie verdeeld in acht groepen:
- 0-25 gr. alcohol per week (+/- 3 consumpties per week)
- 25-50 gr. alcohol per week (3-5 consumpties per week)
- 50-75 gr. alcohol per week (5-8 consumpties per week)
- 75-100 gr. alcohol per week (8-10 consumpties per week)
- 100-150 gr. alcohol per week (10-15 consumpties per week)
- 150-250 gr. alcohol per week (15-25 consumpties per week)
- 250-350 gr. alcohol per week (25-35 consumpties per week)
- Meer dan 350 gr. alcohol per week (+/- 45 consumpties per week)
Gemiddeld werden de deelnemers 7,5 jaar lang gevolgd. De belangrijkste uitkomsten waren het overlijden en/of het krijgen van hart- en vaatziekten. Alle resultaten werden statistisch gecorrigeerd voor andere factoren die mogelijk een invloed hebben (bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, roken).
Afbeelding 1. Eenheden alcohol

Is het drinken van alcohol ongezond?
Overlijden
Bij een alcoholconsumptie van minder dan 100 gram/week (= 10 consumpties) bleef de kans op overlijden gelijk(figuur 1; linker grafiek). Bij de mensen die boven de 100 gr. alcohol per week consumeerden, steeg het gemiddelde overlijdenspercentage, waarbij de heftigste drinkers de hoogste kans hadden om te overlijden (ongeveer 45% hoger dan de lichtste drinkers).
Hart- en vaatziekten
Het verband tussen de mate van alcoholgebruik en de kans op hart- en vaatziekten volgde een zogenaamde J-curve (figuur 1; rechter grafiek). Dit betekent dat de kans om een hart- of herseninfarct te krijgen bij een toename van de alcoholconsumptie eerst lager werd, maar op een gegeven moment een stijging inzet. Bij 150 gram alcohol per week was de kans voor het eerst hoger dan de groep die het minste dronk (0-25 gram/week). Toen de resultaten werden opgesplitst, leek dit met name het gevolg te zijn van een daling in het aantal hartinfarcten. De kans op een herseninfarct steeg juist wel aanzienlijk bij een toename van de alcoholconsumptie (figuur 2). Dit werd hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt doordat er net andere risicofactoren een rol spelen bij het ontstaan van een herseninfarct dan bij een hartinfarct en de invloed die alcohol hierop heeft (bijvoorbeeld een hoge bloeddruk of het cholesterolgehalte).
Figuur 1. Het verband tussen alcoholgebruik en het risico op hart- en vaatziekten

Uitleg figuur: Op de horizontale as staat de hoeveelheid alcohol die per week gedronken werd (in grammen). In totaal waren er acht groepen die in deze grafieken weerspiegeld worden door de acht vierkantjes.
De referentie was de groep met de mensen die het minste dronken (0-25 gram/week). Deze staat steeds helemaal links in de grafieken. De horizontale stippellijn is de waarde van deze referentiegroep.
Op de verticale as (y-as) staat het risico om te overlijden/het optreden van hart- en vaatziekten. Dit is het risico ten opzichte van de referentiegroep (waarbij het risico 1.0 is). Zoals in de grafiek te zien is, blijft het risico op overlijden aan het begin rondom de 0-lijn. Vanaf de 100 gram/week stijgt dit risico.
Bij het optreden van hart- en vaatziekten daalt het risico juist aan het begin. Dit betekent dat er minder hart- en vaatziekten optraden bij de mensen die 25-150 gram alcohol per week consumeerden.
Al deze risico’s werden gecorrigeerd voor factoren die de resultaten zouden kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld leeftijd, geslacht en roken).
Figuur 2. Het verband tussen alcoholgebruik en het risico op herseninfarcten en hartinfarcten

Een aantal belangrijke opmerkingen over de gevaren van alcohol
Uit bovenstaand onderzoek blijkt dat er een omslagpunt ligt bij een consumptie van 1,5 eenheid alcohol per dag. Dat moet vooral geïnterpreteerd worden als het feit dat er bij een matige consumptie van alcohol geen grote gezondheidsrisico’s zijn, maar het is zeker niet aan te raden om alcohol te drinken om de gezondheid te bevorderen. De gewoonte om elke dag alcohol te drinken leidt bij sommige mensen al tot afhankelijkheid waardoor één glas alcohol snel kan veranderen in meerdere glazen alcohol.
Overmatig alcoholgebruik heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid (en de samenleving) en dit is ook de reden dat de gezondheidsraad het drinken van alcohol afraadt. Daarnaast kunnen de potentieel gezondheidsbevorderende ingrediënten van bier en wijn ook uit andere voedingsmiddelen gehaald worden. Lees hier meer over in ons artikel over alcoholvrij bier.
Conclusie
De discussie of alcohol gezond of ongezond is, blijft enorm complex doordat er heel veel factoren een rol spelen en een oorzaak-gevolg relatie nooit aangetoond kan worden. Het lijkt erop dat er voor drinkers van alcohol een omslagpunt ligt bij een alcoholconsumptie van ongeveer 100 gram per week (ongeveer 1,5 eenheid per dag). Daar boven is er een verband tussen het drinken van alcohol en het risico op vroegtijdig overlijden en het krijgen van hart- en vaatziekten. Maar ook kleinere hoeveelheden alcohol kunnen uiteindelijk tot grote problemen leiden en daarom is het nooit aan te raden om alcohol te drinken om de gezondheid te bevorderen.
Lezing de gevaren van alcohol
Wil je meer leren over de gevaren van alcohol? Dan is onze lezing over de gevaren van alcohol misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
- Kalinowski A, Humphreys K. Governmental standard drink definitions and low-risk alcohol consumption guidelines in 37 countries. Addiction. 2016;111:1293-1298
- Thun MJ, Peto R, Lopez AD, Monaco JH, Henley SJ, Heath CW, Jr., et al. Alcohol consumption and mortality among middle-aged and elderly u.S. Adults. N Engl J Med. 1997;337:1705-1714
- Ronksley PE, Brien SE, Turner BJ, Mukamal KJ, Ghali WA. Association of alcohol consumption with selected cardiovascular disease outcomes: A systematic review and meta-analysis. BMJ. 2011;342:d671
- Friedmann PD. Alcohol use in adults. N Engl J Med. 2013;368:1655-1656
- Bagnardi V, Rota M, Botteri E, Tramacere I, Islami F, Fedirko V, et al. Light alcohol drinking and cancer: A meta-analysis. Ann Oncol. 2013;24:301-308
- Wood AM, Kaptoge S, Butterworth AS, Willeit P, Warnakula S, Bolton T, et al. Risk thresholds for alcohol consumption: Combined analysis of individual-participant data for 599 912 current drinkers in 83 prospective studies. Lancet. 2018;391:1513-1523
Ik vind het jammer dat je zo weinig hoort over de verschillende dranken waarmee je alcohol tot je neemt. Zoals bij suikers wel wordt gedaan. Weet niet of ik het goed verwoord. Alle suikers worden uiteindelijk voor het lichaam omgezet in glucose. Maar de vorm kan wel verschil uitmaken in voedingwaarde. Ik verwacht dat bier een ander effect kan hebben op de spijsvertering dan bijvoorbeeld een droge witte wijn bij het eten. Dus dat er verschil is als je dagelijks alcohol nuttigt, in welke vorm je dit doet. Bij dit soort onderzoeken zou ik benieuwd zijn wat voor dranken er genuttigd worden. Likeur en mixdrankjes lijken me ook weer aparte categorie. Is het niet te oppervlakkig om alleen het alcoholpercentage op te splitsen. Ik begrijp dat als je teveel alcohol nuttigt dit een schadelijk effect kan hebben (dat merk je ook wel), dan is puur het alcoholpercentage al schadelijk. Maar juist als je meer gematigd drinkt (en de een kan meer hebben dan de ander) waar je dus niet te maken hebt met leverschade etc., ben ik benieuwd naar de verschillen. Want als er gezondheidseffecten bijv. zijn voor droge witte wijn, dan overheerst de negatieve effecten bij teveel alcohol op wat het goed kan doen. Dan maakt de vorm minder uit (hoewel deze het wellicht nog slechter kan maken), het is hoe dan ook verwachting dat het je lichaam niet goed zal doen.
Bedankt voor je reactie. Zeker waar! Het maakt uiteraard verschil wat de andere bestanddelen zijn van de alcoholische drank (zoals suiker). In dit artikel hebben we ons bewust gefocust op de effecten van alcohol op zichzelf; anders werd het wel een heel complex stuk. Rr staat nog een ander artikel op de planning waarin we ons verder zullen verdiepen in de effecten van verschillende alcoholische dranken. Daarin zullen we meer aandacht besteden aan de andere bestanddelen van alcoholhoudende dranken. Houd onze artikelen dus vooral in de gaten de komende tijd!
Leuk, lijkt me interessant om te lezen!
i tally with you
Pingback: Het effect van alcoholvrij bier op onze gezondheid - Medicus Online
Pingback: Wat is confounding? - Medicus Online
Pingback: Hoe verlaag je de kans op het krijgen van dementie? - Medicus Online
Pingback: Is veel zitten ongezond? - Medicus Online
Pingback: Tien tips voor een gezondere leefstijl - Medicus Online