Welke soorten wetenschappelijk onderzoek zijn er?

Bron: Thelogicofscience.com

Let op: Deze piramide is geen strikte waarheid. Het betekent niet dat de onderzoeken aan de top van de piramide altijd het beste zijn. Het type studie dat onderzoekers kiezen is ook grotendeels afhankelijk van de onderzoeksvraag die ze hebben. Daarom zullen we ook enkele voorbeelden geven van vragen die met elk type onderzoek beantwoord kunnen worden. 

Case reports

Case reports beschrijven individuele patiënten (of een hele kleine groep patiënten). Een case report wordt vaak geschreven over hele zeldzame ziektebeelden. Een voorbeeld van een case-report zou een beschrijving van een zeer zeldzame genetische afwijking kunnen zijn. In dat artikel zou dan beschreven kunnen worden welke symptomen of kenmerken een patiënt heeft met een mutatie in een bepaald gen.

Omdat dit artikel maar over één patiënt gaat, betekent dat dat het moeilijk is om de resultaten naar een grotere groep te vertalen waardoor het laag in de hiërarchie staat. Toch kan het voor artsen heel nuttig zijn om toegang tot dit soort case reports te hebben. Als zij een patiënt hebben met onbegrepen afwijkingen die lijken op de beschrijving in een case-report, kunnen ze gerichter op zoek gaan (naar bijvoorbeeld die genetische mutatie) om op die manier tot een diagnose te komen.

Case-reports zal je op Medicus Online niet vaak tegen komen, omdat ze zelden relevant zijn voor een breder publiek.

Dieronderzoek

Hoe sneu het misschien ook klinkt, dieronderzoek (meestal op ratten of muizen) is vaak een eerste stap in het testen van nieuwe behandelingen binnen de geneeskunde. Op die manier hebben onderzoekers een beter beeld van wat ze van een bepaalde behandeling kunnen verwachten voordat ze deze op mensen uittesten. Het belangrijkste is dat ze zeker willen weten dat een behandeling veilig is voordat ze deze op mensen testen, maar vaak wordt er ook naar de effectiviteit van een middel gekeken. Nieuwe behandelingen voor kanker worden bijvoorbeeld heel veel op dieren getest.  

Vanzelfsprekend zijn de effecten bij ratten (of andere dieren) niet één op één te vertalen naar mensen, waardoor het bewijs dat iets in dieren op een bepaalde manier werkt niet betekent dat het in mensen exact hetzelfde werkt.  Daarom staat het bewijs dat uit dieronderzoek komt, vrij laag in de piramide.

Cross-sectioneel onderzoek

Veel mensen zullen bekend zijn met cross-sectioneel onderzoek, ondanks het feit dat ze de term misschien niet kennen. Een klassiek voorbeeld voor een cross-sectionele studie is een vragenlijst onderzoek. Een representatieve (meestal willekeurige) groep mensen wordt een vragenlijst of interview voorgelegd om bepaalde feiten of meningen uit te zoeken. Omdat deze data maar één keer verzameld wordt, zijn cross-sectionele studies vaak gemakkelijk en goedkoop uit te voeren. Ze kunnen snel veel informatie geven over bijvoorbeeld prevalenties (hoe vaak iets voorkomt), maar ze kunnen niets zeggen over de oorzaken van een ziekte of wat de beste behandeling zou kunnen zijn. Cross-sectionele studies kunnen bijvoorbeeld de volgende vragen beantwoorden:

• Hoe zwaar is de gemiddelde Nederlandse man van vijftig jaar oud?

• Hoeveel vrouwen doen er jaarlijks mee aan het borstkankeronderzoek?

Cohort studies

Een cohort is een groep mensen die gedurende een langere tijd gevolgd worden. Bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe vaak een bepaalde ziekte optreedt. In een cohort studie worden twee (of meer) groepen die aan verschillende factoren worden blootgesteld met elkaar vergeleken. Zo kan er bijvoorbeeld een groep rokers vergeleken worden met niet-rokers om te ontdekken wat de gevolgen van roken op de lange termijn zijn.

Er zijn twee soorten cohort studies:

1. Prospectieve cohort studies: In een prospectieve studie is de uitkomst waar de onderzoekers naar op zoek zijn (bijvoorbeeld een ziekte) nog niet opgetreden op het moment dat de studie start. Er worden dus meestal heel veel gezonde mensen voor de studie gevraagd die vervolgens jarenlang gevolgd worden totdat de uitkomst/ziekte wel in een deel van de patiënten opgetreden is.

2. Retrospectieve cohort studies: In een retrospectieve studie worden mensen geïncludeerd nadat de uitkomsten al opgetreden is. Vervolgens gaan de onderzoekers terug in de tijd om te kijken naar het verleden van de patiënt, op zoek naar bijvoorbeeld risicofactoren van de specifieke ziekte.

Met een cohort studie kan je bijvoorbeeld de volgende vragen beantwoorden:

• Wat is het gevolg van een hoge bloeddruk op het hart?

• Verhoogt roken het risico op longkanker?

Cohort studies worden samen met de case-control studies ook wel samengevat onder de term “observationele studies”.

Eén van de grootste en bekendste cohort onderzoeken is de Framingham Heart study. Meer lezen over de belangrijkste uitkomsten van dit onderzoek? Lees dan ons artikel hoe zijn de risicofactoren voor hart- en vaatziekten ontdekt.

Gerandomiseerde klinische studies

Als onderzoekers geïnteresseerd zijn in de effectiviteit van een bepaalde behandeling of diagnostische test dan zijn de gerandomiseerde klinische studies het meest betrouwbaar. In het Engels worden deze vaak Randomized Clinical Trials genoemd, afgekort als RCT.

In een RCT worden patiënten willekeurig verdeeld in (meestal) twee groepen (randomisatie):

1. Een groep die een (echte) behandeling krijgt

2. Een groep die geen (nieuwe) behandeling krijgt of een placebo behandeling (nep behandeling)

Deze verdeling wordt aan het begin van het onderzoek gemaakt en moet willekeurig zijn om zeker te weten dat de effecten die aan het einde van het onderzoek gemeten worden echt toe te wijzen zijn aan de behandeling en er geen andere factoren de resultaten beïnvloeden. Hiervoor zijn per definitie grote aantallen patiënten nodig omdat de kans dan het kleinste is dat je per ongeluk verschillen in je groepen creëert. Stel dat je maar tien patiënten in je studie meeneemt, waarvan twee mannen dan kan je bedenken dat de kans aanzienlijk is dat alle twee de mannen in dezelfde groep terecht komen. Als je dit doet bij 1000 patiënten, waarvan de helft man, dan is de kans heel groot dat deze bijna gelijk verdeeld worden als ze willekeurig aan een groep toegewezen worden. Het liefst is deze verdeling dubbelblind, wat inhoudt dat zowel de patiënt als de dokter niet weet in welke groep de patiënten zitten. 

Daarnaast moeten RCT’s aan nog veel meer richtlijnen voldoen. Zo moet van tevoren ook nauwkeurig vastgelegd worden naar welke uitkomsten onderzoekers willen kijken en hoeveel patiënten ze daarvoor willen onderzoeken. Ze mogen hier niet zomaar van afwijken. Door al deze strenge regels, is het onderzoek moeilijk uit te voeren maar zijn de resultaten wel zeer betrouwbaar. Antwoorden die bijvoorbeeld met een RCT beantwoord kunnen worden:

• Is medicijn X een betere behandeling voor kanker dan de huidige standaard behandeling?

• Zorgt een gepersonaliseerd trainingsprogramma voor een beter herstel van een hernia?

Meta-analyses & Systematische reviews

Meta-analyses en systematische reviews staan helemaal bovenaan in de hiërarchie. Waarom? Omdat ze de resultaten van meerdere studies meenemen in het beantwoorden van hun onderzoeksvraag. Voor dit type onderzoeken hoeven geen eigen patiënten benaderd te worden, maar kunnen onderzoekers zich baseren op gegevens die al verzameld zijn in andere studies. We zullen hier beide type onderzoek even kort toelichten.

• Meta-analyse: In een meta-analyse kunnen de resultaten van meerdere grotere studies samen geanalyseerd worden om een nog betrouwbaarder resultaat te genereren. Ondanks het feit dat een gerandomiseerde klinische studie zelf al heel betrouwbaar is (zeker als er heel veel patiënten aan mee doen), kan je je bedenken dat het nog betrouwbaarder is om bijvoorbeeld de resultaten van tien van deze RCT’s te combineren tot één grote analyse: Een meta-analyse. Als uit zo’n meta-analyse een duidelijke boodschap naar voren komt, dan kan je eigenlijk wel bijna 100% zeker zijn dat dit de waarheid is.

• Systematische review: Een systematische review kijkt minder naar de resultaten van individuele studies, maar meer naar de conclusies van (heel veel) vergelijkbare studies. Hiervoor gaan onderzoekers met één zeer goed doordachte vraag zoeken in een database van medische literatuur. Alle onderzoeken die ze met deze zoekterm vinden, moeten gescreend worden op bruikbaarheid. Uiteindelijk schrijven ze een soort “samenvatting” van al deze onderzoeken om tot één eindconclusie te komen.

Op het eerste oog klinkt het misschien makkelijk om dit soort onderzoek uit te voeren maar niets is minder waar. Ondanks het feit dat je zelf geen metingen bij patiënten hoeft te doen, kost het heel veel tijd om deze analyses op een goede systematische manier uit te voeren. Uiteindelijk levert dit (hopelijk) wel een heel mooi resultaat op en kan de onderzoeker zeggen dat hij echt bewezen heeft dat een (nieuwe) behandeling de beste optie is voor patiënten met een bepaalde ziekte.

Conclusie

Er bestaat een hiërarchie in verschillende soorten wetenschappelijk onderzoek, waarbij de resultaten van sommige studietypes “belangrijker” zijn doordat ze goed te vertalen zijn naar een gehele patiëntengroep (of naar de hele bevolking). Welk onderzoek gekozen wordt, is echter ook grotendeels afhankelijk van de vraag die onderzoekers willen beantwoorden. Voor sommige vragen zijn onderzoeken die wat lager in de hiërarchie staan uitstekend geschikt.

Lezing kritisch redeneren

Wil je meer leren over het beoordelen van wetenschappelijk onderzoek? Dan is onze workshop kritisch redeneren misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie!