Er zijn ontelbaar veel bronnen op internet te vinden waar medische informatie beschreven staat, maar wat is nu precies wetenschappelijk betrouwbare informatie? Bij sommige websites, zoals fora en blogs van mensen die vooral op zoek zijn naar aandacht, is meteen duidelijk dat deze niet beschouwd kunnen worden als een betrouwbare bron. Helaas rapporteren zelfs websites die geacht worden betrouwbaar te zijn, vaak achterhaalde informatie.
Evidence based medicine
Artsen en onderzoekers worden opgeleid om hun kennis te baseren op “evidence based medicine” (geneeskunde op basis van bewijs). Dat betekent dat hun handelen geleid wordt door de resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Maar hoe worden deze resultaten gedeeld met de rest van de wereld? Hoe en waar kan je dit soort wetenschappelijke publicaties vinden? Dat soort vragen zullen we in dit artikel bespreken.
Waar worden de resultaten van wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd?
Onderzoekers proberen hun bevindingen te publiceren in goed aangeschreven (internationale) vaktijdschriften. Er zijn duizenden tijdschriften, maar ook hierin zit veel verschil in kwaliteit en betrouwbaarheid. In elke wetenschappelijke discipline is er een duidelijke ranglijst van goede tot slechte tijdschriften. Er is het tijdschrift met de hoogste status waar iedereen in wil publiceren, maar aan de andere van het spectrum bevindt zich het afvoerputje met tijdschriften die vrijwel alle ingestuurde artikelen accepteren zonder enige vorm van controle.
Afbeelding 1. Een wetenschappelijk tijdschrift: The New England Journal of Medicine
Vroeger werden wetenschappelijke tijdschriften daadwerkelijk op papier uitgegeven. Tegenwoordig gaat vrijwel alles digitaal.
Wat is de impact factor?
De status van een tijdschrift wordt bepaald door een aantal factoren. De belangrijkste factor is hoeveel mensen het tijdschrift lezen en hoe vaak andere wetenschappers in hun onderzoeksartikelen naar een artikel uit dat tijdschrift verwijzen. Hoe meer lezers en verwijzingen, des te hoger de status. Dit wordt ook wel de impact factor genoemd. Tijdschriften met een hoge impact factor krijgen per dag duizenden artikel toegestuurd, waarvan meer dan 90% niet geaccepteerd wordt voor publicatie.
Het is voor onderzoekers altijd mogelijk om hun werk te publiceren (desnoods door het zelf uit te geven), maar de uitdaging is om in een tijdschrift te publiceren met de hoogste impact factor zodat het de meeste invloed heeft. Het publiceren duurt vaak lang. Nadat een onderzoek is afgerond en de onderzoeker al zijn resultaten binnen heeft, is het helaas nog lang niet klaar. Ze gaan schrijven, herschrijven en nog eens herschrijven totdat er een logisch, goed lopend verhaal uitkomt. Uiteindelijk, nadat meerdere collega’s hun feedback hebben geleverd, stuurt de onderzoeker het artikel op naar een tijdschrift. Het liefst een vooraanstaand, internationaal tijdschrift met een hoge impact factor.
Het is belangrijk om te vermelden dat een impact factor niet heilig is. Er wordt (helaas) wel veel nadruk op gelegd binnen de wetenschappelijke wereld.
Wat is peer review?
Bij een tijdschrift wordt gewerkt met een zogenaamde peer review. Dit betekent dat het artikel, na initiële goedkeuring van de hoofdredacteur, rondgestuurd wordt naar (meestal twee tot vijf) “peers”; ofwel collega onderzoekers die niet betrokken zijn geweest bij het beschreven onderzoek. Al deze “peer reviewers” schrijven een beoordelingsverslag. Soms vinden ze het goed, meestal vinden ze het slecht en wordt het artikel niet geaccepteerd voor dat tijdschrift. Zelfs als ze het artikel goed vinden, hebben ze bijna zonder uitzondering wel iets van commentaar/advies waardoor de onderzoeker opnieuw terug moet naar de tekentafel.
De onderzoeker gaat weer aan de slag. Na enkele van dit soort review rondes wordt het artikel hopelijk definitief geaccepteerd. Als een artikel (alsnog) afgewezen wordt, stelt de onderzoeker zijn ambities bij en stuurt het naar een tijdschrift met een lagere impact factor. Daar volgt dezelfde procedure. En dan vaak nogmaals, en nogmaals, totdat het artikel ergens definitief geaccepteerd wordt. Desnoods in een tijdschrift met een lage impact factor. Dit kan voor onderzoekers een hele frustrerende procedure zijn, maar draagt er wel aan bij dat de kwaliteit van artikelen in de medische vakbladen toeneemt.
Waar zijn dit soort artikelen te vinden?
Vroeger werden de vaktijdschriften op papier gedrukt en verspreid onder mensen met een abonnement (vaak andere artsen en onderzoekers). Tegenwoordig gaat dit vrijwel allemaal digitaal. Toch heb je een abonnement nodig om de artikelen in zijn geheel te lezen. Zelfs als je alleen een abonnement zou nemen op de tijdschriften met een hoge impact factor, zou dat elke maand een klein fortuin kosten. Gelukkig hebben de meeste Nederlandse universiteiten een contract met deze tijdschriften zodat onderzoekers en artsen toegang hebben tot de volledige tekst via het universiteitsnetwerk.
Gelukkig worden ook steeds meer onderzoeksresultaten “open access” gepubliceerd, wat inhoudt dat iedereen gratis toegang heeft tot de inhoud van deze artikelen.
Op het moment dat een arts of onderzoeker op zoek gaat met een onderzoeksvraag, is het niet praktisch om individuele tijdschriften af te speuren naar artikelen over hun onderwerp. Dat zou heel veel werk kosten en maar een beperkte hoeveelheid bruikbare artikelen opleveren. Gelukkig zijn hiervoor databases opgericht waarin een samenvatting van (bijna) alle wetenschappelijke artikelen opgeslagen zijn die door middel van een zoekterm te vinden zijn. Behalve de samenvatting is er ook een link te vinden naar het hele artikel (die je dus alleen in kan zien met een abonnement of toegang via een universiteit). Een voorbeeld van zo’n database is Pubmed, waarschijnlijk de meest gebruikte database voor medisch wetenschappelijke publicaties wereldwijd.
Afbeelding 2. Een bekende wetenschappelijke database: Pubmed.
Welke artikelen leveren wetenschappelijk betrouwbare informatie?
Nu we weten waar medische artikelen te vinden zijn resteert de vraag hoe je weet of een artikel daadwerkelijk wetenschappelijk betrouwbare informatie geeft. Ook op pubmed staan artikelen (gepubliceerd in een tijdschrift met een lage impact factor) die geen “peer review” hebben ondergaan en waarbij er dus geen enkele kwaliteitscheck is geweest. Ook dit soort artikelen zijn geen betrouwbare bron!
Het is soms lastig om op het eerste oog onderscheid te maken welke artikelen betrouwbaar zijn. Het is dan ook altijd verstandig om te controleren in welk tijdschrift een artikel gepubliceerd is zodat je op kan zoeken hoe goed dat tijdschrift aangeschreven staat. Dit kost aan het begin veel werk, maar naar verloop van tijd leren artsen en onderzoekers gemakkelijk herkennen welke bronnen betrouwbaar zijn. Dit is dus een proces wat veel ervaring vraagt.
Afbeelding 3. Predatory Journals
Sommige tijdschriften accepteren vrijwel elk artikel zonder enige vorm van peer review. Dit gaat ten kosten van de wetenschappelijke kwaliteit. Dit soort tijdschriften worden vaak Predatory Journals genoemd.
Wat zijn de belangrijkste medische tijdschriften?
Ook binnen de medische sector zijn er duizenden tijdschriften te vinden. Sommige tijdschriften zijn heel breed georiënteerd en publiceren artikelen over de hele breedte van het vakgebied, terwijl er ook bladen zijn met één specifiek aandachtspunt hebben (bijvoorbeeld het hoog aangeschreven tijdschrift “Hypertension”, voor onderzoek over een hoge bloeddruk). Het is dan ook lastig om te zeggen welke tijdschriften per definitie goed zijn, maar enkele (breed georiënteerde) tijdschriften zie je wel vaker in het nieuws of kranten genoemd worden als bron. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld:
- The New England Journal of medicine (het medisch blad met veruit de hoogste impact factor!)
- The Lancet
- Nature (een tijdschrift wat ook veel onderzoek uit de natuurwetenschappen publiceert, maar met een specifiek deel voor medish onderzoek)
- JAMA (Journal of the American Medical Association)
- BMJ (British Medical Journal).
En zo zijn er nog tientallen (zo niet honderden) andere tijdschriften waar alle onderzoekers dolgraag een artikel in zouden willen publiceren. Als wij die hier allemaal op zouden noemen, wordt het artikel wel heel lang.
Conclusie
Hopelijk heb je een indruk gekregen van wat wij beschouwen als wetenschappelijk betrouwbare informatie. Dit verhaal is vooral bedoeld om je een klein kijkje in de keuken van wetenschappelijke artikelen te geven. Als je interesse hebt in bijvoorbeeld een database als Pubmed, ga daar dan vooral eens rondneuzen op die website. Houd er echter rekening mee dat het niet altijd even gemakkelijk is om de juiste artikelen te vinden en te beoordelen. Zelfs al vind je een mooi artikel in bijvoorbeeld een blad als “The New England Journal of Medicine”, dan nog zijn deze medisch wetenschappelijke artikelen vaak met zodanig veel medisch jargon geschreven dat het niet gemakkelijk te begrijpen is. Daarnaast is het interpreteren van onderzoeksresultaten weer een kunst op zichzelf.
En dat is precies de reden waarom wij Medicus Online opgericht hebben. Wij willen graag alle mensen die geïnteresseerd zijn in medische onderwerpen voorzien van wetenschappelijk betrouwbare informatie. De bronnen voor onze artikelen halen wij uit medische databases (waaronder pubmed), maar wij beschrijven deze informatie zodanig dat het ook te begrijpen is voor niet-medisch geschoolde mensen.
Lezing kritisch redeneren
Wil je meer leren over het beoordelen van wetenschappelijk onderzoek? Dan is onze lezing kritisch redeneren misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor onze cursuspagina!
Pingback: Wetenschappelijk onderzoek beoordelen in 10 stappen - Medicus Online