IJzer speelt een cruciale rol in ons lichaam. Een tekort aan ijzer kan leiden tot bloedarmoede met talloze symptomen tot gevolg, zoals vermoeidheid, duizeligheid, concentratieproblemen en hoofdpijn. Om die reden zijn er veel mensen die bij vermoeidheid ijzersupplementen gebruiken. Maar zijn ijzersupplementen wel nuttig bij vermoeidheid? In dit artikel zoeken we uit welke mensen er wel en geen baat hebben bij het gebruik van ijzersupplementen.
Wat doet ijzer in het lichaam?
IJzer is een mineraal dat een essentiële rol speelt in het menselijk lichaam. De bekendste, en misschien ook wel belangrijkste, functie van ijzer is dat het een onmisbaar bestanddeel is van het eiwit hemoglobine. Dit hemoglobine is een gespecialiseerd eiwit dat in onze rode bloedcellen zit en daar zorgt voor het transport van zuurstof en koolstofdioxide in het bloed.
In de longen vindt er uitwisseling van zuurstof plaats; dit zuurstof gaat vanuit de lucht de bloedbaan in en bindt zich aan het hemoglobine in de rode bloedcellen. Het zuurstofrijke bloed wordt vervolgens door het hart naar alle organen gepompt, waar het zuurstof weer loskomt van het hemoglobine om gebruikt te kunnen worden in de cellen. Dat betekent dus dat een tekort aan hemoglobine ervoor zorgt dat er minder zuurstof vervoerd kan worden.
Afbeelding 1. Hemoglobinemolecuul
IJzer in onze voeding
IJzer zit in veel voedingsproducten, zoals vlees, groente, peulvruchten en granen. Het komt in onze voeding voor in twee vormen: heemijzer (Fe2+) en non-heem-ijzer (Fe3+). Heem-ijzer zit alleen in dierlijke producten en kan veel beter in ons lichaam opgenomen worden dan non-heem-ijzer.
Volgens het voedingscentrum hebben mannen dagelijks ongeveer 11 milligram ijzer nodig en vrouwen (voor de overgang) 16 milligram per dag. Hiervan wordt gemiddeld maar zo’n 10 tot 15% opgenomen in de (dunne) darm. Met een gezond en gevarieerd voedingspatroon krijgen de meeste mensen in Nederland voldoende ijzer binnen.
Afbeelding 2. Ijzer in voedingsproducten
Wat is een ijzertekort?
Een gezonde ijzerwaarde in het bloed ligt tussen de 10 en 35 micromol per liter. Een ijzertekort komt vooral voor bij kinderen en vrouwen voor de menopauze. Bij vrouwen is dit het gevolg van menstrueel bloedverlies, maar ook zwangerschap zorgt vaak voor een tekort aan ijzer doordat het totale bloedvolume tijdens de zwangerschap fors toeneemt. Hierdoor is er meer ijzer nodig om voldoende hemoglobine voor de rode bloedcellen te produceren.
Vegetariërs hebben ook een verhoogd risico om een ijzertekort te krijgen omdat plantaardige voedingsproducten vooral non-heemijzer bevatten dat veel slechter in het lichaam wordt opgenomen. Daarnaast kunnen bepaalde darmziektes, zoals coeliakie of de ziekte van Crohn, zorgen voor een ijzertekort doordat het ijzer uit de voeding niet goed opgenomen wordt.
Een ijzertekort kan zorgen voor bloedarmoede doordat de vorming van hemoglobine beperkt wordt[1]. Bloedarmoede kan echter ook ontstaan door een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur of bij bloedverlies. De exacte mechanismen zijn zeer complex en zullen wij hier niet in detail bespreken.
Afbeelding 3. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ijzer
IJzer suppleren bij bloedarmoede
Een normaal hemoglobinegehalte (ook wel Hb-gehalte genoemd) ligt bij mannen tussen de 8,5 en 11 millimol per liter en bij vrouwen iets lager; namelijk tussen de 7,5 en 10 millimol per liter. Komt het Hb-gehalte hieronder dan spreken we van bloedarmoede. Zoals we eerder in dit artikel al bespraken, is een ijzertekort één van de oorzaken van een laag Hb-gehalte. Bij een bewezen bloedarmoede, zal een arts altijd verder onderzoek doen naar de oorzaak hiervan. Indien er sprake is van een ijzertekort, dan zal dit (altijd) behandeld worden. Zo staat ook in de landelijke huisartsenrichtlijn dat er bij een bloedarmoede door een ijzertekort, behandeld dient te worden met ijzersupplementen. Het belang van ijzersupplementen bij een bewezen bloedarmoede door ijzertekort, staat dus niet ter discussie.
Werken ijzersupplementen bij vermoeidheid zonder bloedarmoede?
De vraag is dus vooral of mensen zonder bloedarmoede ook baat hebben bij ijzersupplementen. Ook hierin is er een breed spectrum. Zo zijn er aan het ene uiterste van het spectrum mensen met een normaal ijzergehalte en normaal Hb-gehalte. In deze groep mensen is er vrij weinig onderzoek gedaan, maar de algemene consensus onder artsen is dat eventuele vermoeidheid bij deze mensen niet te wijten is aan een ijzertekort. Dat betekent dus ook dat deze mensen volgens de huidige medische richtlijnen geen baat hebben bij ijzersupplementen.
Dan blijft er nog een laatste groep over: mensen met een laag ijzergehalte, maar met een normaal Hb-gehalte. In deze groep is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan.
In 2018 werd een overzichtsstudie (meta-analyse) gepubliceerd die de resultaten van 20 wetenschappelijke studies met elkaar combineerde[2]. In totaal deden er ruim 1100 proefpersonen mee aan deze onderzoeken en al deze proefpersonen hadden een laag ijzergehalte in het bloed, zonder dat er sprake was van bloedarmoede.
De proefpersonen werden willekeurig verdeeld in twee groepen: Een groep die ijzersupplementen kreeg en een groep die een placebo-supplement kreeg. Deze ijzersupplementen werden vooral in tabletvorm gegeven met een dosering variërend van 16 tot 200 milligram per dag. Enkele studies gaven het ook direct in de bloedbaan en één studie maakte gebruik van injecties in een spier.
De belangrijkste uitkomst was dat de mensen die de ijzersupplementen kregen, in vragenlijsten aangaven iets minder vermoeid te zijn aan het einde van het onderzoek (gemiddeld na 46 dagen). In de placebo-groep was er geen verschil in vermoeidheid tussen het begin en het einde van het onderzoek. Er was echter geen verband tussen het gebruik van ijzersupplementen en inspanningstolerantie (gemeten met een maximale inspanningstest).
Afbeelding 4. Ijzertabletten (ferrofumaraat)
Een belangrijke kanttekening
Het is belangrijk om op te merken dat het gemiddelde Hb-gehalte bij de mensen die ijzersupplementen kregen wel steeg, ondanks het feit dat er bij het begin van het onderzoek geen sprake was van bloedarmoede. Dit kan betekenen dat er wel degelijk sprake was van een beginnende bloedarmoede die vermoeidheid zou kunnen veroorzaken.
Conclusie
Of ijzersupplementen werken bij vermoeidheid, is afhankelijk van het ijzer– en hemoglobine-gehalte in het lichaam. Mensen met een bewezen bloedarmoede en een ijzertekort, moeten door een arts behandeld worden met ijzertabletten. Mensen die geen bloedarmoede hebben, maar wel een ijzertekort, kunnen baat hebben bij een ijzersupplement. Mogelijk komt dat omdat deze mensen een beginnende bloedarmoede hebben.
Heb jij last van vermoeidheid en ben je bang dat je bloedarmoede hebt? Ga dan langs jouw (huis)arts voor verder onderzoek en begin niet zomaar zelfstandig met het gebruik van ijzersupplementen.
Lezing supplementen
Wil je meer leren over supplementen? Dan is onze lezing supplementen misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
- Pasricha, S.R., et al., Iron deficiency. Lancet, 2021. 397(10270): p. 233-248.
- Houston, B.L., et al., Efficacy of iron supplementation on fatigue and physical capacity in non-anaemic iron-deficient adults: a systematic review of randomised controlled trials. BMJ Open, 2018. 8(4): p. e019240.