De meeste (huis)artsen schrijven bij ernstige slaapproblemen slaapmiddelen voor die bekend staan als benzodiazepines (zoals temazepam), maar deze middelen hebben veel bijwerkingen en zijn verslavend. In de richtlijn van de huisartsen staat expliciet vermeld dat huisartsen geen alternatieven zoals melatonine of valeriaan voor moeten schrijven bij chronische slaapproblemen.
Toch gaan veel mensen met slaapproblemen (zelfstandig) op zoek naar een alternatief, zoals melatonine supplementen die vrij te koop zijn bij de meeste drogisterijen. In dit artikel bespreken wij een wetenschappelijk onderzoek dat onderzocht of melatonine nuttig is voor mensen met slaapproblemen.
Slaapproblemen
Slaap is essentieel voor een goede gezondheid en kwaliteit van leven[1]. Helaas hebben tegenwoordig steeds meer mensen last van slaapproblemen. Er kan sprake zijn van een verminderde slaapduur (doordat iemand moeilijk in slaap komt of in de nacht regelmatig wakker wordt), maar ook van een verminderde slaapkwaliteit. Deze slaapproblemen vormen een risico op allerlei ziektes zoals een hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, maar ook gedrags- en stemmingsstoornissen[2, 3].
Wat is melatonine?
Melatonine (N-acetyl-5-methoxytryptamine) is een hormoon dat het lichaam zelf aanmaakt in de pijnappelklier (epifyse). Het speelt een belangrijke rol in ons slaap-waakritme. Bij mensen is de productie van melatonine afhankelijk van de blootstelling aan licht van bepaalde receptoren in het netvlies van het oog. Met name bij de aanwezigheid van blauwachtig licht (zoals zonlicht of kunstlicht van beeldschermen) wordt de productie van melatonine geremd. Wanneer deze blootstelling aan licht afneemt, komt de natuurlijke productie van melatonine op gang, wat voor het lichaam een signaal is dat het tijd is om te gaan slapen.
Om dit proces te simuleren kiezen sommige mensen met slaapproblemen ervoor om vlak voor hun bedtijd melatonine in te nemen in de vorm van een supplement, meestal in een dosering van 3 tot 5 milligram. In Nederland is melatonine geregistreerd als medicijn voor het bestrijden van een jetlag en wordt het in uitzonderlijke gevallen geadviseerd voor het kortdurende behandeling van slaapproblemen bij ouderen (boven de 55 jaar). Het wordt echter niet geadviseerd bij “gewone” slapeloosheid.
Afbeelding 1. Epifyse/pijnappelklier
Bron: Wikipedia
Melatonine in wetenschappelijk onderzoek
Het is een jarenlange discussie of melatonine nu wel of niet werkt in het behandelen van slaapproblemen. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken lieten wisselende resultaten zien. Een recente systematische review en meta-analyse heeft de resultaten van een groot aantal onderzoeken gebundeld[4]. Dit onderzoek zullen we in de komende paragrafen bespreken.
Wat hebben de onderzoekers gedaan?
De onderzoekers hebben de resultaten van 23 gerandomiseerde klinische studies gebundeld. Bij elkaar opgeteld deden er 988 mensen mee aan deze onderzoeken. Alle proefpersonen waren ouder dan 18 jaar met slaapproblemen. Hier zaten zowel mensen tussen die verder gezond waren, alsook mensen met andere ziektes zoals hart- en vaatziekten, longaandoeningen (COPD en astma) en neurologische aandoeningen (zoals parkinson en dementie).
Als uitkomst gebruikten al deze studies de Pittsburgh sleep quality index (PSQI). Dit is een veelgebruikte vragenlijst die analyseert hoeveel slaapproblemen iemand ervaart. Er wordt in de vragenlijst onder andere gevraagd naar problemen met inslapen, maar ook met klachten van slaperigheid en verminderde concentratie overdag. Uiteindelijk wordt er uit die vragenlijst een score berekend die kan variëren van 0 tot 21. Een hogere PSQI-score betekent een slechtere slaapkwaliteit.
Verbetert melatonine slaapproblemen?
Uit het onderzoek bleek dat melatonine de PSQI-score met gemiddeld 1,24 punten verlaagt, vergeleken met een placebo. Dit is een maar een klein verschil. In de meeste andere studies wordt een minimum van 3 punten verschil aangehouden voor een zogenaamd “klinisch relevant” verschil[5, 6].
Daarnaast was er een grote variatie tussen de studies (afbeelding 2). Dit kwam waarschijnlijk vooral door een verschil in de soort proefpersonen die deelnamen. Bij mensen met neurologische klachten had het bijvoorbeeld geen enkel effect. Melatonine bleek wel effectief te zijn bij mensen die alleen slaapproblemen hebben en verder geen andere ziektes, maar dit effect was maar klein (gemiddeld 0,67 punt lager). Het grootste effect werd gevonden bij patiënten met luchtwegproblemen en metabole ziekten (zoals suikerziekte), maar dit “effect” zou ook per toeval gevonden kunnen zijn doordat er maar weinig patiënten met deze aandoeningen meededen aan het onderzoek.
Afbeelding 2. Het effect van melatonine bij slaapproblemen
*Uitleg figuur: In dit figuur staat weergegeven welk verband er werd gevonden tussen het gebruik van melatonine supplementen op slaapproblemen, vergeleken met placebo. De verticale doorgetrokken streep is de 0-lijn; alles op die lijn betekent dat er geen enkel verschil is tussen de twee groepen.
Elke horizontale lijn representeert de resultaten van één van de 23 studies. Het zwarte ruitje in het midden van de lijn is het gemiddeld gevonden effect. Als deze dus aan de linker kant van de 0-lijn staat, betekent dit dat melatonine de PSQI-score verlaagt. Als dit gemiddelde (het ruitje dus) aan de rechterkant van de lijn staat, was juist de placebo beter. Ten slotte is het belangrijk om de (breedte van) de horizontale lijn in de gaten te houden, dit is het zogenaamde 95% betrouwbaarheidsinterval. Dit geeft aan dat de onderzoekers voor 95% zeker zijn dat het echte verschil binnen deze lijn valt (dat kan berekend worden met moeilijke statistische modellen). Als deze horizontale lijn de 0-lijn doorkruist, dan is de conclusie dat die studie geen “significant” effect tussen de twee groepen heeft aangetoond.
Het blauwe ruitje onderin geeft het gemiddelde effect van de 23 studies samen aan. Zoals je kan zien staat deze lijn links van de 0-lijn. Dit betekent dat de mensen die melatonine supplementen kregen een lagere PSQI score rapporteerden (1,24 punten lager) en dus minder slaapproblemen ervoeren.
Zijn melatonine supplementen veilig?
Uit onderzoek blijkt dat melatonine veilig te gebruiken is[4] en dat het aanzienlijk minder bijwerkingen heeft dan de standaard “slaappillen” (benzodiazepines, zoals temazepam). Mensen raken er bijvoorbeeld niet aan verslaafd. Het is echter wel belangrijk om te weten dat er mensen zijn die melatonine vertraagd afbreken (ongeveer 10% van de mensen met slaapproblemen volgens het Nederlandse huisartsen gemeenschap) waardoor er stapeling van de melatonine op kan treden, met slaperigheid overdag tot gevolg. Hierdoor wordt de verstoring in hun dag-nachtritme alleen maar verder versterkt. Om die reden zijn huisartsen terughoudend met het blindelings voorschrijven van melatonine supplementen.
Belangrijke kanttekening
Het is belangrijk dat er bij slaapproblemen altijd goed gekeken wordt naar de onderliggende oorzaak; melatonine supplementen zijn hier geen vervanging voor. Neem daarom altijd contact op met de (huis)arts als je slaapproblemen ervaart en start niet zomaar (zelfstandig) met melatonine supplementen.
Daarnaast zijn er bepaalde leefstijlveranderingen (zoals een actieve leefstijl) die ook bewezen effectief zijn bij het “behandelen” van slaapproblemen[7] en bij sommige mensen een uitstekend alternatief kunnen zijn voor een behandeling met supplementen (of medicijnen). We zullen hier verder op ingaan in een toekomstig artikel.
Conclusie
Het suppleren van melatonine heeft bij sommige mensen een gunstig effect op hun slaapproblemen, maar het effect wisselt zeer sterk en is zodanig klein dat het niet als “klinisch relevant” wordt beschouwd. Het kan overwogen worden om bij slaapproblemen ten gevolge van een verstoord dag- nachtritme kortdurend melatonine te gebruiken, maar het is aan te raden om dit altijd met een (huis)arts te overleggen en niet zomaar zelfstandig te starten met melatonine supplementen omdat het wel degelijk nadelige gevolgen kan hebben.
Lezing supplementen
Wil je meer leren over supplementen? Dan is onze lezing supplementen misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
- Amihaesei, I.C. and O.C. Mungiu, Main neuroendocrine features and therapy in primary sleep troubles.Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi, 2012. 116(3): p. 862-6.
- Hoevenaar-Blom, M.P., et al., Sleep duration and sleep quality in relation to 12-year cardiovascular disease incidence: the MORGEN study. Sleep, 2011. 34(11): p. 1487-92.
- Dement, W.C., L.E. Miles, and M.A. Carskadon, “White paper” on sleep and aging. J Am Geriatr Soc, 1982. 30(1): p. 25-50.
- Fatemeh, G., et al., Effect of melatonin supplementation on sleep quality: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Neurol, 2021.
- Kim, J., S.H. Lee, and T.H. Kim, Improvement of sleep quality after treatment in patients with lumbar spinal stenosis: a prospective comparative study between conservative versus surgical treatment. Sci Rep, 2020. 10(1): p. 14135.
- McDonnell, L.M., et al., Pulmonary rehabilitation and sleep quality: a before and after controlled study of patients with chronic obstructive pulmonary disease. NPJ Prim Care Respir Med, 2014. 24: p. 14028.
- Dolezal, B.A., et al., Interrelationship between Sleep and Exercise: A Systematic Review. Adv Prev Med, 2017. 2017: p. 1364387.
Pingback: Zorgt meditatie voor minder stress? - Medicus Online