Waarom is afvallen zo moeilijk?

Thijs (gepromoveerd arts)

Het is elk jaar weer een van de meest voorkomende goede voornemens: afvallen. In theorie lijkt dit makkelijk want je moet immers simpelweg wat minder eten of meer bewegen, toch? In de praktijk blijkt afvallen vaak veel moeilijker dan de theorie voorschrijft.

Ook voor ons als artsen is het makkelijk om tegen een patiënt of willekeurig ander persoon te zeggen dat het wel verstandig zou zijn om wat gewicht te verliezen voor een optimale gezondheid. Ondanks het feit dat we als artsen een heel sociaal beroep hebben, zijn we soms toch geneigd om vooral naar wetenschappelijk onderzoek te kijken en het menselijk aspect uit het oog te verliezen.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt immers dat overgewicht en obesitas belangrijke risicofactoren zijn voor het ontwikkelen van allerlei ziektes, zoals hart- en vaatziekten, maar ook gewrichtsklachten. Als iemand een paar kilo’s kwijtraakt dan verbetert dat de gezondheid, maar afvallen blijkt in de praktijk helemaal niet zo makkelijk. Hoe komt dit nu precies? In dit artikel belichten wij een aantal zaken die afvallen zo moeilijk maakt.

BMI zegt niet alles over een individu

In de medische gemeenschap hanteren we de body mass index (BMI) om mensen in te delen in categorieën. Heb je een BMI van boven de 25 dan heb je overgewicht; is er sprake van een BMI boven de 30 dan spreken we over obesitas. Hierdoor ontstaat soms een gebrek aan nuance. Iemand met een BMI van 27 wordt gekwalificeerd in het hokje “overgewicht” terwijl zo iemand perfect gezond kan zijn. Het is met name een te hoog vetpercentage dat niet goed is voor je gezondheid. Iemand die bijvoorbeeld veel spiermassa heeft kan een te hoog BMI hebben terwijl hij/zij een normaal vetpercentage heeft. Op populatieniveau kan een BMI misschien nuttig zijn, maar individueel zegt een BMI lang niet altijd alles. Over de relatie tussen BMI en gezondheid, zullen we in de toekomst zeker nog een artikel schrijven.

Afbeelding 1. Body mass index (BMI)

Afvallen is niet makkelijk

Afvallen is toch makkelijk? Het is immers een simpele rekensom waarbij we ervoor moeten zorgen dat we minder kilocalorieën binnen krijgen dan dat we verbranden. Dat betekent: minder eten, meer bewegen of het liefst een combinatie van beide. Daarom is het voor ons ook mogelijk om een artikel te schrijven over “het beste dieet om af te vallen”.

Afbeelding 2. De theorie van afvallen

Hoewel de theorie achter deze rekensom staat als een huis, vergeten we dat het overgrote merendeel van onze gezondheid beïnvloed wordt door zaken waar we heel weinig controle over hebben. Sociale en psychologische factoren hebben enorm veel invloed op onze leefstijl en ons succes om af te vallen. Het gaat te ver om al deze factoren hier te bespreken want daar kunnen meerdere boeken over volgeschreven worden. Toch willen we er in het kort een aantal benoemen die uit wetenschappelijk onderzoek naar voren komt^[1-3].

Biologische factoren zoals genetische aanleg, hoeveelheid spieren, verdeling lichaamsvet, efficiëntie van de darmen, hormoonwerking en de daarbij komende eetlust.
Psychologische factoren zoals stress, mate van focus op gewicht en omgaan met tegenslag.
Sociale factoren zoals steun van sociale omgeving, financiële situatie en toegang tot sport en gezonde voeding

Vooral de psychologische en sociale factoren zijn nauw met elkaar verbonden. Als jij uit een arm huishouden komt, is het enorm lastig om veel geld uit te geven aan sport en voeding. Hoe graag je dit misschien ook zou willen.

Als jij twaalf uur per dag moet werken om je hoofd financieel boven water te houden dan heb je daarnaast geen tijd om ’s avonds nog uitgebreid avondeten te koken en is de stap naar een kant en klaar pizza erg klein (en waarschijnlijk ook nog eens goedkoper). Het hebben van een gezonde leefstijl en voedzaam eetpatroon is een privilege dat lang niet iedereen kan betalen.

Afbeelding 3. Omgevingsfactoren maken afvallen moeilijk

De focus op afvallen kan zorgen voor een verkeerde manier waarop je naar voedsel kijkt

Door de focus die we als maatschappij leggen op afvallen, zorgen we er mede voor dat mensen op een verkeerde manier naar voedsel kijken. We zijn geneigd om in hokjes te denken; het ene voedingsproduct is goed/gezond en het andere is slecht. Maar zo werkt voeding niet. Het ligt altijd genuanceerder dan goed of slecht. Groente is goed, maar als we de hele dag alleen maar broccoli eten dan lopen we ook voedingstekorten op.

We zouden op dezelfde manier naar ons eetpatroon moeten kijken. Uiteraard is het belangrijk dat we overwegend een gezond eetpatroon hebben, maar als we zo gefocust zijn dat alles 100% gezond en goed moet zijn dan is dat garantie tot falen. Als we een keer een dag hebben waarop we alleen maar chocola en chips eten dan is dat niet erg. Maar als dit ervoor zorgt dat je je slecht gaat voelen waardoor dit patroon zich dagelijks herhaalt dan is dat wel een probleem. Als we nou eens zouden accepteren dat dit soort dagen er tussen zitten, daarvan genieten en de volgende dag weer ons “normale” eetpatroon oppakken dan zou dat een stuk beter zijn voor onze mentale gezondheid.

De boodschap hier is dat we moeten kunnen genieten van ons eten. Het is niet voor niets dat veel van onze goede herinneringen gekoppeld zijn aan eten (denk bijvoorbeeld aan kerstdiners waar we weer met de hele familie bij elkaar zijn). We moeten hier echter niet in doordraven en zien te voorkomen dat een merendeel van ons eetpatroon uit ongezonde producten bestaat. Gelukkig zijn er ook genoeg gezonde recepten die erg lekkere maaltijden opleveren. Dit hoeft vaak helemaal niet moeilijk of duur te zijn. Maar vergt vaak wel extra kennis en moeite.

Conclusie

Puur theoretisch gezien is afvallen heel makkelijk: je moet minder calorieën eten dan je verbrandt. Wat we daarbij echter uit het oog verliezen is dat er veel meer (psychologische en sociale) factoren meespelen die de kans op succesvol afvallen bepalen, zoals ongelijkheid in de toegang tot sport en gezonde voeding. Gelukkig is er de afgelopen jaren steeds meer aandacht voor deze ongelijkheid. Hopelijk zet deze verandering zich de komende jaren door en zullen we als maatschappij steeds meer naar het complete plaatje kijken. Sommige huisartsenpraktijken hebben tegenwoordig ook voedingsdeskundigen of praktijkondersteuners die mensen kunnen begeleiden bij het afvallen.

Lezing populaire diëten

Wil je meer leren over populaire diëten? Dan is onze lezing populaire diëten misschien wel iets voor jou! Klik op de button hieronder voor meer informatie.