Het ketogeen dieet wint de laatste jaren in populariteit en op internet worden er allerlei claims gedaan over dit dieet. Het zou onder andere helpen bij het afvallen en voordelig zijn voor mensen met suikerziekte en epilepsie. Maar wat is daar nu precies van waar? In dit artikel onderzoeken we of een ketogeen dieet kan helpen om diabetes type 2 te voorkomen en behandelen.
Wat is een ketogeen dieet?
Een ketogeen dieet is een dieet dat zeer laag in koolhydraten is en juist veel vetten (en eiwitten) bevat. Normaal gesproken haalt het lichaam een groot deel van de energie uit glucose (koolhydraten). Als je nauwelijks koolhydraten eet dan raakt die voorraad op en moet het lichaam over op alleen vetverbranding. De hersenen kunnen echter geen vet verbranden en daarom worden uit de vetzuren ook ketonen gemaakt door de lever. Deze ketonen kunnen gebruikt worden als energiebron (in de hersenen).
Het doel van het ketogeen dieet is om ketonen als primaire energiebron te gebruiken in plaats van koolhydraten. Dit wordt ketose genoemd.
Kenmerken van een ketogeen dieet zijn onder andere:
- Laag koolhydraatgehalte: meestal minder dan 50 gram koolhydraten per dag, soms zelfs minder.
- Hoog vetgehalte: vet vormt het grootste deel van de energie-inname, vaak tussen de 70% en 80% van de totale calorieën.
- Matig eiwitgehalte: eiwitten maken meestal 15% tot 20% van de calorie-inname uit.
Welke producten worden veel gegeten in een ketogeen dieet?
Veelvoorkomende voedingsmiddelen bij een ketogeen dieet zijn onder andere:
- Vlees en vis
- Eieren
- Boter
- Noten, zaden en oliën
- Zetmeelarme groente zoals bladgroente
Welke producten worden vermeden in een ketogeen dieet?
Koolhydraatrijke producten zoals:
- Graanproducten
- Fruit
- Zetmeelrijke groente zoals pompoen, bonen en pastinaak
Afbeelding 1. Producten ketogeen dieet
Diabetes en prediabetes
Het is allereerst belangrijk om scherp te hebben wat diabetes (type 2) en prediabetes ook alweer precies zijn:
- Diabetes type 2is een chronische aandoening waarbij het lichaam niet goed in staat is om de bloedsuikerspiegel (glucose) te reguleren. Dit komt doordat het lichaam minder gevoelig wordt voor insuline, het hormoon dat helpt bij het opnemen van glucose uit het bloed, of doordat de alvleesklier niet genoeg insuline produceert. Hierdoor blijft er te veel glucose in het bloed circuleren, wat op de lange termijn leidt tot schade aan verschillende organen en systemen in het lichaam.
- Prediabetesis een voorstadium van diabetes type 2, waarbij de bloedsuikerspiegel hoger is dan normaal, maar nog niet hoog genoeg om als diabetes te worden gediagnosticeerd. Mensen met prediabetes hebben een verhoogd risico om binnen enkele jaren diabetes type 2 te ontwikkelen, maar met tijdige interventie kunnen zij dit mogelijk voorkomen.
De belangrijkste risicofactoren voor diabetes type 2 zijn onder andere overgewicht, gebrek aan beweging, ouderdom en genetische factoren. Diabetes type 2 kan vaak worden beheerd met leefstijlveranderingen (zoals gewichtsverlies, gezonder eten en meer bewegen), en indien nodig medicatie om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden.
Kan een ketogeen dieet helpen om diabetes te voorkomen?
Er is slechts beperkt onderzoek gedaan naar de invloed van een ketogeen dieet op het voorkomen van diabetes type 2 bij verder gezonde mensen. Wel is er bewijs dat het ketogeen dieet kan helpen bij gewichtsverlies en het verbeteren van insulinegevoeligheid bij mensen met prediabetes[1, 2].
Belangrijk is echter dat deze studies het ketogeen dieet niet altijd hebben vergeleken met andere diëten. Zoals eerder besproken in een ander artikel, kunnen vrijwel alle diëten leiden tot gewichtsverlies, maar zijn de langetermijneffecten vaak tegenvallend.
Kan een ketogeen dieet helpen om diabetes te behandelen?
Er is steeds meer belangstelling voor het ketogeen dieet en de mogelijke rol ervan in de behandeling van patiënten met diabetes type 2. Hoewel er al enkele onderzoeken zijn gedaan naar de effecten van dit dieet bij mensen met diabetes en prediabetes, is er nog weinig bekend over de langetermijneffecten.
In een recente review uit 2024 werden slechts vijf goed uitgevoerde gerandomiseerde klinische studies gevonden, met een totaal van 248 deelnemers[3]. Daarnaast is er in 2024 nog een andere studie gepubliceerd met in totaal 262 deelnemers (waarvan 122 proefpersonen het volledige onderzoek van vijf jaar voltooiden)[4].
Uit deze studies bleek dat het ketogeen dieet een positieve invloed kan hebben op de bloedsuikerspiegel en het lichaamsgewicht van de deelnemers. De belangrijkste bevindingen waren:
- Het HbA1c daalde (afhankelijk van de studie) met gemiddeld 0,3% tot 0,8%.
- De mensen op een ketogeen dieet vielen gemiddeld vijf tot tien kilogram af in drie tot twaalf maanden.
- Uit de recente gerandomiseerde studie bleek dat 20% van de deelnemers (die het dieet vijf jaar volhielden) in volledige remissie waren zonder medicatie.
Echter, op basis van deze beperkte gegevens is er nog onvoldoende bewijs om te concluderen dat het ketogeen dieet ook echt een plaats heeft in de behandeling van diabetes type 2.
Bij één van de gerandomiseerde studies die in de review werd opgenomen, werd het ketogeen dieet direct vergeleken met het mediterraanse dieet[5]. De resultaten lieten zien dat het ketogeen dieet hielp om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden bij mensen die al gediagnosticeerd zijn met diabetes type 2 (zoals hierboven beschreven), maar het bleek niet effectiever te zijn dan het Mediterraanse dieet. De mensen die het Mediterraanse dieet volgden lieten een vergelijkbare daling van het HbA1c zien.
Deze bevindingen benadrukken de noodzaak van verder onderzoek om te bepalen welke diëten op de lange termijn het meest effectief zijn voor de behandeling en preventie van diabetes type 2.
Afbeelding 2. Mogelijke voordelen ketogeen dieet
De studie van Mckenzie en collega’s is de meest recente en grootste studie. De onderzoekers beschrijven de langetermijneffecten van een ketogeen dieet in combinatie met intensieve telemedicine-begeleiding bij mensen met diabetes type 2[4]. Hoewel de hierboven beschreven resultaten veelbelovend zijn, verdient de interpretatie wel enige nuance:
- Het betreft de grootste studie tot nu toe met de langste follow-up (5 jaar)
- Gemiddeld was de daling van het HbA1c bescheiden, maar dit ging wel gepaard met gewichtsverlies en minder medicatiegebruik
- Er was in deze studie geen controlegroep, waardoor niet kan worden vastgesteld hoe de effecten zich verhouden tot andere voedingspatronen
- Van de oorspronkelijke deelnemers voltooide uiteindelijk minder dan 50% de volledige vijf jaar
Wat zijn de nadelen van een ketogeen dieet?
Hoewel het ketogeen dieet veelbelovende resultaten laat zien in wetenschappelijk onderzoek voor de preventie en beheersing van diabetes type 2, moeten we kritisch zijn over de klinische toepasbaarheid en de uitdagingen die gepaard gaan met het gebruik ervan in de praktijk. Er zijn een aantal belangrijke nadelen om in de gaten te houden:
- Lange termijn effecten: Er is nog onvoldoende bekend over het effect van het ketogeen dieet op de lange termijn. Zo zijn er onder andere zorgen over stijging van triglyceriden (vet) en LDL-cholesterol in het bloed, vooral bij langdurig volgen van een ketogeen dieet[2, 6]. Dit verhoogt mogelijk het risico op het krijgen van hart- en vaatziekten.
- Extreem dieet: Het ketogeen dieet is een vrij extreem dieet met enorm lage koolhydraatinname en een hoge vetinname. Deze beperkingen maken het moeilijk voor patiënten om zich op de lange termijn aan dit dieet te houden.
- Tekorten aan essentiële voedingsstoffen: Doordat bepaalde producten in het ketogeen dieet vermeden worden, kan er snel een tekort optreden aan allerlei essentiële voedingsstoffen zoals vezels en verschillende vitamines en mineralen.
Afbeelding 3. De gevaren van een ketogeen dieet
Conclusie
Op basis van de huidige wetenschap kunnen we een aantal conclusies trekken:
- Een ketogeen dieet kan mogelijk bijdragen aan het stabiliseren van de bloedsuikerspiegel bij mensen met diabetes en prediabetes. Maar is niet bewezen beter dan andere eetpatronen.
- Voor het effect van een ketogeen dieet voor het voorkomen van diabetes bij gezonde mensen is onvoldoende bewijs beschikbaar.
- De langetermijneffecten van het ketogeen dieet zijn nog grotendeels onbekend.
- Verder onderzoek, vooral naar de langetermijneffecten en mogelijke bijwerkingen, is essentieel voordat het dieet wijdverspreid als preventieve maatregel kan worden aanbevolen.
Infographic ketogeen dieet
Bronnen
1. Skow, S.L. and R.K. Jha, A Ketogenic Diet is Effective in Improving Insulin Sensitivity in Individuals with Type 2 Diabetes. Curr Diabetes Rev, 2023. 19(6): p. e250422203985.
2. Choi, Y.J., S.M. Jeon, and S. Shin, Impact of a Ketogenic Diet on Metabolic Parameters in Patients with Obesity or Overweight and with or without Type 2 Diabetes: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients, 2020. 12(7).
3. Alluwyam, A.H. and E.D. Estrella, Ketogenic Diet and Its Potential Role in Preventing Type 2 Diabetes Mellitus and Its Complications: A Narrative Review of Randomized Controlled Trials. Cureus, 2024. 16(8): p. e66419.
4. McKenzie, A.L., et al., 5-Year effects of a novel continuous remote care model with carbohydrate-restricted nutrition therapy including nutritional ketosis in type 2 diabetes: An extension study. Diabetes Res Clin Pract, 2024. 217: p. 111898.
5. Gardner, C.D., et al., Effect of a ketogenic diet versus Mediterranean diet on glycated hemoglobin in individuals with prediabetes and type 2 diabetes mellitus: The interventional Keto-Med randomized crossover trial. Am J Clin Nutr, 2022. 116(3): p. 640-652.
6. Zhang, X., et al., Long-term ketogenic diet contributes to glycemic control but promotes lipid accumulation and hepatic steatosis in type 2 diabetic mice. Nutr Res, 2016. 36(4): p. 349-358.
