Kan je met voeding je cholesterol verlagen?

Harsh (Arts-Promovendus)

Hart- en vaatziekten zijn een van meest voorkomende aandoeningen in de wereld met jaarlijks vele doden [1]. Een verhoogd cholesterol gehalte in het bloed is een risicofactor voor het krijgen van hart- en vaatziekten [2]. Gezondheidsrichtlijnen bevelen aan om dagelijks voldoende te bewegen en een goed/ gebalanceerd voedingspatroon te hebben voor een evenwichtig cholesterol gehalte.

In dit artikel gaan we bekijken op welke manier je met voeding je cholesterol kan verlagen. We geven een overzicht van een aantal voedingsproducten die mogelijk kunnen zorgen voor een gezonder cholesterolgehalte.

Wat is cholesterol?

Voordat we die vraag kunnen beantwoorden is het belangrijk om te weten wat cholesterol is. Cholesterol is een vetachtige molecuul welk een essentiële bouwstof is voor het menselijk lichaam. Het wordt gebruikt in de aanmaak van hormonen en het vormt een onderdeel van onze celmembranen. Er bestaat ‘goed/ HDL’ cholesterol en ‘slecht/ LDL’ cholesterol. De darmen en lever spelen een belangrijke rol in vorming en vervoer van cholesterol in het lichaam. Om hier meer over te lezen verwijzen we je naar een eerder artikel op onze website over cholesterol.

In een recente systematische review [3] hebben onderzoekers voedingsmiddelen op een rij gezet die mogelijk het cholesterol kunnen verlagen. Hieronder beschrijven we enkele groepen voedingsmiddelen die in deze review zijn meegenomen.

Wat is phytosterol?

Plantaardige producten bevatten op cholesterol lijkende moleculen. Deze worden phytosterolen genoemd, wat een verzamelnaam is voor plantensterolen en plantenstanolen. De mens kan zelf geen phytosterol aanmaken, maar als het via de voeding in de darmen komt dan zorgt dit ervoor dat er minder cholesterol opgenomen kan worden door de darmen. Een deel van het cholesterol wordt dan samen met deze sterolen uitgescheiden via de ontlasting.

Om deze reden worden phytosterolen tegenwoordig vaak aan voedingsmiddelen toegevoegd als vet- en cholesterolvervanger, zodat je minder cholesterol binnenkrijgt via de voeding.

Een meta-analyse keek naar het effect van phytosterolen op het LDL- cholesterol [4]. In dit onderzoek werden 124 wetenschappelijke studies met elkaar vergeleken en bleek dat bij een inname van 0.6 tot 4 gram phytosterol per dag het LDL-cholesterol gehalte in het bloed gemiddeld 5.7 tot 12.4% daalde.

Het wordt aanbevolen om niet meer dan drie gram phytosterol per dag in te nemen. Een hogere dosis kan op lange termijn mogelijk een verminderde opname van mineralen en vetoplosbare vitaminen via de darmen veroorzaken. Als je vier boterhammen met plantensterol verrijkt margarine per dag inneemt zit je al op deze grens.

Afbeelding 1. Overzicht van phytosterol in verschillende voedingsproducten

Kunnen haverproducten cholesterol verlagen?

De schijf van vijf van het voedingscentrum beveelt aan om elke dag volkorenproducten te nuttigen. Haver is een volkorenproduct en bevat onder andere voedingsvezels zoals beta-glucanen. Beta-glucanen zijn oplosbare vezels die in de darmen een gelei vormen waardoor er meer galzouten en cholesterol worden vastgehouden en uitgescheiden via de ontlasting [5]. Daarnaast zijn er aanwijzingen in de literatuur dat beta-glucanen positieve effecten hebben op de darmflora, wat ook kan bijdragen aan cholesterol verlaging [6].

Uit onderzoek blijkt er een lichte daling in LDL-cholesterol wordt gezien bij mensen die boven de 3 gram haver beta-glucanen per dag nuttigen [7].

Zo bevat één bord havermout (20 gram) ongeveer 1.5 gram vezels en ongeveer 2-4% zijn beta-glucanen, afhankelijk van het type havervlokken [8]. Dus zou je 3,5 bord havermout moeten eten (72 gram) om aan de 3 gram haver beta-glucan te komen.

Naast haverproducten bevatten gerst, rogge, mais, tarwe en sommige paddenstoelen ook beta glucanen.

Kunnen vetten cholesterol verlagen?

Vetten zijn ingedeeld in onverzadigde vetzuren, verzadigde vetzuren en transvetten (dit is een schadelijk vorm van onverzadigde vetzuren). De termen onverzadigd, verzadigd komen uit de scheikunde. Door de aanwezigheid van bepaalde verbindingen vertakken de vetten anders en kunnen daardoor makkelijk of juist moeilijker afbreekbaar en verwerkbaar zijn door het lichaam.

Onverzadigde vetzuren worden meer naar HDL cholesterol omgezet, terwijl verzadigde vetzuren meer naar LDL cholesterol omgezet worden. Het aanpassen van het dieet naar meer onverzadigde vetten heeft daardoor positieve effecten op het cholesterol gehalte in het bloed. Het gaat voor dit artikel te ver om verder in te gaan hoe dit proces precies in elkaar zit.

Afbeelding 2. Verzadigde en onverzadigde vetzuren

Rode gist rijst

Online wordt er vaak reclame gemaakt voor rode gist rijst en de cholesterolverlagende werking hiervan. Rode gist rijst is een oud Chinees middel en is verkrijgbaar als een voedingssupplement. Het wordt gemaakt door rijst te fermenteren met een speciale gist, de uiteindelijke samenstelling is daardoor variabel.

Het cholesterol verlagende effect wordt veroorzaakt door monacoline K, een bestandsdeel van rode gist rijst. Monacoline K werkt op dezelfde manier als een statine (dit is een medicijn dat voorgeschreven wordt aan mensen met hoog cholesterol).

In een systematische review [10] is gekeken naar de effectiviteit en veiligheid van rode gist rijst en de mate van cholesterol verlaging. Rode gist rijst gaf een vergelijkbaar cholesterol daling als statine, maar de dosering van rode gist rijst was verschillend in de studies. Daarnaast kan het gebruik van rode gist rijst vergelijkbare bijwerkingen geven als het gebruik van een statine. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de meeste onderzoeken zeer matig van kwaliteit zijn. Het kan zijn dat er onderrapportage is van bijwerkingen van rode gist rijst, omdat ze niet als zodanig herkend worden.

Rode gist rijst werkt als een statine, maar de hoeveelheid van monocline K en de aanbevolen doseringen wisselen tussen fabrikanten. Het gebruik van rode gist rijst kan interacties geven met andere medicijnen, er kunnen bijwerkingen optreden. Daarnaast kunnen er stoffen zoals pesticiden aanwezig zijn die schadelijk zijn voor de gezondheid [9]. Derhalve raden wij het niet aan om rode gist rijst te gebruiken om het cholesterol te verlagen.

Conclusie

We hebben hier laten zien dat verschillende groepen voedingsmiddelen het cholesterol gehalte enigszins kunnen verlagen. Zo kunnen phytosterolen in bijvoorbeeld fruit of noten en beta-glucanen in haverproducten zorgen voor een gezonder cholesterolgehalte.

Bij een goed gevarieerd dieet nuttigt men reeds een combinatie van deze producten. Het gebruik van rode gist rijst raden wij niet aan.

Referenties

WHO. https://www.who.int/health-topics/cardiovascular-diseases#tab=tab_1.
Ference BA, G.H., Graham I, Ray KK, Packard CJ, Bruckert E, Hegele RA, Krauss RM, Raal FJ, Schunkert H, et al., Low-density lipoproteins cause atherosclerotic cardiovascular disease. 1. Evidence from genetic, epidemiologic, and clinical studies. A consensus statement from the European Atherosclerosis Society Consensus Panel. Eur Heart J., 2017(38): p. 2459–2472.
M, S., The effects of foods on LDL cholesterol levels: A systematic review of the accumulated evidence from systhematic reviews and meta-analyses of randomized controlled trials. Nutrition, Methabolism and cardiovascular diseases 2021. 31(5): p. 1325-1338.
RT Ras , J.G., EA Trautwein LDL-cholesterol-lowering effect of plant sterols and stanols across different dose ranges: a meta-analysis of randomised controlled studies. Br J Nutr., 2014. 112(2): p. 214-219.
TM, W., Physicochemical properties of oat beta-glucan influence its ability to reduce serum LDL cholesterol in humans: a randomized clinical trial. Am J Clin Nutr. , 2010. 92: p. 723–732.
Joyce, S., Review: The Cholesterol-Lowering Effect of Oats and Oat Beta Glucan: Modes of Action and Potential Role of Bile Acids and the Microbiome. frontiers in nutrition, 2019.
al., H.V.T.H.e., The effect of oat β-glucan on LDL-cholesterol, non-HDL-cholesterol and apoB for CVD risk reduction: a systematic review and meta-analysis of randomised-controlled trials. British Journal of Nutrition, 2016 p. 1369-1382.
Charlton et al. Effect of 6 weeks’ consumption of β-glucan-rich oat products on cholesterol levels in mildly hypercholesterolaemic overweight adults. British Journal of Nutrition 2011
Gordon RY, C.T., Obermeyer W, Becker DJ., Marked variability of monacolin levels in commercial red yeast rice products. Arch. Intern Med, 2010: p. 1722-1727.
Gerards, M.C., Traditional Chinese lipid-lowering agent red yeast rice results in significant LDL reduction but safety is uncertain – A systematic review and meta-analysis. Atherosclerosis, 2015. 240(2): p. 415-423.