Anabole-androgene steroïden (AAS) worden vaak misbruikt om spiermassa en prestaties te vergroten. Dit gaat gepaard met ernstige risico’s waaronder schade aan hart- en bloedvaten, leverproblemen, hormonale ontregeling, psychiatrische klachten en verslavingsproblemen.
In dit artikel geven we een overzicht van de belangrijkste gezondheidsgevaren van AAS, bedoeld om sporters en zorgverleners praktisch en betrouwbaar te informeren.
Hoeveel mensen in Nederland gebruiken anabole steroïden?
Het exacte aantal gebruikers van anabole steroïden in Nederland is moeilijk vast te stellen, mede door onderrapportage en het illegale karakter van veel middelen. Toch geven recente schattingen een zorgwekkend beeld:
- TNO schatte in 2009 dat ongeveer 20.000 mensen in Nederland AAS gebruikten, vooral onder regelmatige bezoekers van sportscholen.
- Volgens een onderzoek van het Mulier Instituut uit 2024 gebruiken nu naar schatting 400.000 krachtsporters en 80.000 vechtsporters in Nederland doping, met name anabole steroïden. Deze cijfers zijn gebaseerd op een steekproef onder 2.200 sporters en geven een indicatie van het wijdverspreide gebruik.
Deze cijfers suggereren dat het gebruik van anabole steroïden in Nederland aanzienlijk is toegenomen en zich niet beperkt tot topsporters, maar juist wijdverspreid is onder recreatieve sporters.
Soorten anabole steroïden
AAS zijn synthetische varianten van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Ze worden gebruikt om spiergroei en kracht te bevorderen, maar zorgen ook voor ontwikkeling van mannelijke geslachtskenmerken bij zowel mannen als vrouwen.
Ze komen in verschillende vormen voor:
- Injecteerbare AAS (zoals nandrolon- en testosteronesters). Deze werken langer dan gels en tabletten en worden het meest gebruikt.
- Orale AAS(zoals stanozolol en oxandrolon) die makkelijker te gebruiken zijn maar schadelijker zijn voor de lever en het lipidenprofiel.
- Ook bestaan er crèmes, gels en pleistersdie via de huid worden opgenomen, maar deze worden in de praktijk nauwelijks gebruikt.
Elk type kent zijn eigen gebruikspatroon en risicoprofiel, maar alle vormen dragen bij aan de gezondheidsproblemen die in dit artikel worden besproken. Veel AAS-gebruikers slikken daarnaast ook middelen om de bijwerkingen van de anabole steroïden te bestrijden. Deze middelen hebben op zichzelf ook weer bijwerkingen. In dit artikel zullen we ons echter beperken tot de gevaren die specifiek zijn voor AAS.
Afbeelding 1. Vormen van anabole steroïden
Wat zijn de gevaren van anabole steroïden?
AAS brengen veel gezondheidsrisico’s met zich mee, die vaak niet direct zichtbaar zijn maar op lange termijn ernstige schade veroorzaken [1]. Hieronder geven we een overzicht van de belangrijkste risico’s van AAS-gebruik.
(1) Cardiovasculaire risico’s
Mogelijk het belangrijkste (lange termijn) gevaar van AAS is dat gebruik het risico op hart- en vaatziekten verhoogt [2]. Het gebruik van AAS zorgt bij veel gebruikers onder andere voor een hoge bloeddruk, hoog cholesterolgehalte en vetgehalte in het bloed en een verdikking van de hartspier (linkerventrikel hypertrofie). Door die verdikte hartspier neemt de pompfunctie van het hart af. Gebruikers merken hierdoor soms in de sportschool al sneller kortademigheid of een hogere hartslag. Deze hypertrofie kan bij sommige mensen zo uitgesproken zijn dat het hart niet goed meer functioneert (hypertrofische cardiomyopathie) en plotselinge hartdood kan optreden.
Op de lange termijn verhoogt het gebruik van AAS het risico op aderverkalking (mede door de hogere bloeddruk en het ongunstige cholesterol), met hartproblemen tot gevolg. Voorbeelden daarvan zijn hartinfarcten en hartfalen; vaak al op relatief jonge leeftijd.
(2) Hormonale en reproductieve schade
Bij mannen kan gebruik de natuurlijke testosteronproductie stilleggen, met testiculaire atrofie (krimpende testikels), verminderd libido en onvruchtbaarheid tot gevolg [3, 4]. Bij vrouwen zorgt AAS juist voor vermannelijking; bijvoorbeeld een mannelijk beharingspatroon, uitblijvende menstruatie en een zwaardere stem.
Na stoppen duurt het vaak maanden tot jaren voordat de hormonale balans zich herstelt, en in sommige gevallen - zeker na langdurig gebruik - treedt er geen endocrien herstel meer op.
(3) Nierschade
Chronisch gebruik kan leiden tot nierschade en zelfs nierfalen [5]. Symptomen ontstaan vaak pas laat en zijn dan meestal onomkeerbaar. Voorbeelden van symptomen die kunnen wijzen op nierfalen zijn: vermoeidheid, vocht vasthouden of een verslechterde conditie.
(4) Psychiatrische complicaties
AAS-gebruikers hebben een grotere kans op stemmingswisselingen, depressieve episodes, agressief gedrag (‘roid rage’) en in sommige gevallen zelfs psychotische klachten [6]. Dit kan leiden tot relatieproblemen, werkproblemen en conflicten met een grote impact op het dagelijkse leven.
(5) Leverschade
Vooral orale steroïden belasten de lever zwaar en kunnen leiden tot ontstekingen, hepatitis (leverontsteking) of zelfs leverkanker [7]. Soms merken gebruikers een gelige huid (icterus), maar vaak ontstaan de problemen sluipend.
(6) Afhankelijkheid
Veel gebruikers ontwikkelen afhankelijkheid, waarbij ze steeds hogere doseringen nodig hebben voor hetzelfde effect. Gebruikers willen vaak doorgaan vanwege de fysieke en psychologische voordelen tijdens het gebruik. Wanneer zij stoppen vallen deze voordelen weg en kunnen er juist tegenovergestelde effecten optreden. Bijvoorbeeld vermoeidheid, depressie, verlies van spiermassa en kracht [8]. Dit kan leiden tot langdurig en herhaaldelijk gebruik ondanks de negatieve effecten.
Afbeelding 2. De gevaren van anabole steroïden
De rol van sociale media
Sociale media spelen een steeds belangrijkere rol in het normaliseren en stimuleren van het gebruik van AAS [9]. Platforms zoals Instagram, TikTok en online forums fungeren als plekken waar gebruikers informatie en ervaringen uitwisselen, vaak zonder medisch toezicht. Hierdoor ontstaat een cultuur waarin spiermassa, kracht en een ‘perfect’ uiterlijk worden verheerlijkt, terwijl de gezondheidsrisico’s regelmatig worden gebagatelliseerd of genegeerd. Wetenschappelijke studies tonen aan dat sociale media niet alleen een bron zijn van misinformatie, maar ook als ‘gateway’ kunnen dienen voor jongvolwassenen die beginnen met supplementen en later overstappen op steroïden [10].
Tegelijkertijd bieden sociale media kansen voor harm-reduction-strategieën en community-waarschuwingen over bijvoorbeeld vervuilde producten [11]. Dit maakt sociale media tot een dubbelzijdig zwaard: enerzijds versterken ze risicovol gedrag, anderzijds kunnen ze dienen als kanaal voor gezondheidsvoorlichting en interventie.
Conclusie
Anabole steroïden zijn geen onschuldig hulpmiddel voor spiergroei of prestatieverbetering. Hun gevaren reiken van lichamelijke schade tot ernstige mentale en sociale problemen. Het is cruciaal dat gebruikers, artsen en beleidsmakers zich bewust zijn van deze risico’s en dat preventie en educatie centraal staan in de aanpak.
Tips voor zorgverleners:
- Heb je te maken met een patiënt die klachten heeft na een verleden met gebruik van AAS? Er bestaat een speciaal anabolenspreekuur. Meer informatie is te vinden op de website van het Spaarne Gasthuis.
- Voor mannen en vrouwen die actief anabolen gebruiken is er een harm reduction-praktijk geopend in Utrecht, de Android Health Clinic. Voor dit type zorg is er (nog) geen vergoeding.
Infographic gevaren van anabole steroïden
Bronnen
1. Bond, P., D.L. Smit, and W. de Ronde, Anabolic-androgenic steroids: How do they work and what are the risks? Front Endocrinol (Lausanne), 2022. 13: p. 1059473.
2. Meagher, S., M.S. Irwig, and P. Rao, Anabolic-androgenic steroids among recreational athletes and cardiovascular risk. Curr Opin Cardiol, 2025.
3. Esposito, M., et al., Impact of anabolic androgenic steroids on male sexual and reproductive function: a systematic review. Panminerva Med, 2023. 65(1): p. 43-50.
4. Christou, M.A., et al., Effects of Anabolic Androgenic Steroids on the Reproductive System of Athletes and Recreational Users: A Systematic Review and Meta-Analysis. Sports Med, 2017. 47(9): p. 1869-1883.
5. Davani-Davari, D., I. Karimzadeh, and H. Khalili, The potential effects of anabolic-androgenic steroids and growth hormone as commonly used sport supplements on the kidney: a systematic review. BMC Nephrol, 2019. 20(1): p. 198.
6. Piacentino, D., et al., Anabolic-androgenic steroid use and psychopathology in athletes. A systematic review. Curr Neuropharmacol, 2015. 13(1): p. 101-21.
7. Neri, M., et al., Anabolic androgenic steroids abuse and liver toxicity. Mini Rev Med Chem, 2011. 11(5): p. 430-7.
8. Quaglio, G., et al., Anabolic steroids: dependence and complications of chronic use. Intern Emerg Med, 2009. 4(4): p. 289-96.
9. Piatkowski, T., et al., Development, dissemination and community response towards the first community notice regarding misrepresented illicit anabolic-androgenic steroids in circulation in Australia. Drug Alcohol Rev, 2025. 44(3): p. 735-741.
10. Bulens, A., et al., Anabolic Steroid Initiation Among Boys and Young Men After Use of Muscle-Building Supplements. JAMA Netw Open, 2024. 7(12): p. e2450566.
11. Kutscher, E., et al., Harm reduction techniques among cisgender gay, bisexual, and queer men using anabolic androgenic steroids: a qualitative study. Harm Reduct J, 2024. 21(1): p. 196.
