Volgens het voedingscentrum past koffie in een gezond voedingspatroon. Het algemene advies is om vanwege de cafeïne niet meer dan ongeveer 4 koppen per dag te drinken. Kookkoffie en koffie uit een cafetière worden helemaal afgeraden omdat er (meer) cafestol in zit; een stofje dat het LDL-cholesterol in het bloed verhoogt.
In dit artikel onderzoeken we het effect dat koffie heeft op onze gezondheid en focussen we ons vooral op de vraag of het drinken van koffie het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Daarbij richten we ons specifiek op het effect van cafeïne en cafestol.
Hoeveel koffie wordt er gedronken?
Koffie wordt gemaakt van gemalen geroosterde koffiebonen en is wereldwijd één van de meest geconsumeerde dranken. Uit een onderzoek onder de Nederlandse bevolking tussen 2007 en 2010 bleek dat de gemiddelde volwassen man ongeveer 4 koppen koffie per dag dronk en vrouwen 3 koppen.
Cafeïne
Een deel van de populariteit van koffie is te danken aan het feit dat koffiebonen van nature cafeïne bevatten wat zorgt voor minder slaperigheid en hogere alertheid[1]. Een normale kop koffie bevat zo’n 92 milligram cafeïne. Het cafeïnemetabolisme verschilt enorm tussen personen, maar bij de meeste mensen ontstaat er ongeveer 15 minuten tot 2 uur na het drinken van koffie een piek in hun cafeïnelevels en is dit na ongeveer 5 uur pas gehalveerd[2].
Cafeïne is veilig bij een normale consumptie. De afgelopen decennia tonen alle studies aan dat het consumeren van minder dan 400 milligram cafeïne per dag geen significante gezondheidsrisico’s met zich meebrengt (gelijk aan 4-5 koppen koffie per dag)[3].
Wel wordt geadviseerd dat jongeren en zwangere vrouwen minder cafeïne innemen: 85 milligram per dag voor jongeren t/m 12 jaar en 300 milligram per dag voor zwangere vrouwen. Dit is vooral uit voorzichtigheid omdat een hogere dosering cafeïne bij jongeren en zwangere vrouwen nooit goed genoeg onderzocht is.
Afbeelding 1. Bronnen van cafeïne

Wat zijn de mogelijke nadelen van cafeïne?
Gezien de lange halfwaardetijd kan de consumptie van cafeïne later op de dag wel zorgen voor slapeloosheid en verminderde slaapkwaliteit[1]. Daarnaast kan een hoge cafeïne inname zorgen voor angstklachten, met name bij mensen die hier gevoelig voor zijn. Er moet daarnaast rekening gehouden worden met het feit dat het effect van cafeïne bij regelmatig gebruik afneemt. Er is dan meer cafeïne nodig om hetzelfde effect te bereiken en er kan zelfs een verslaving optreden. Plotseling stoppen met de inname kan dan onder andere zorgen voor hoofdpijn en een (sterke) afname van de bloeddruk; dit kan al optreden bij mensen die normaal gesproken maar 1 of 2 koppen koffie per dag drinken. In de meeste gevallen duren deze ontwenningsverschijnselen zo’n 5 tot 10 dagen[3].
Echt toxische effecten zijn heel zeldzaam en treden pas op bij een consumptie van meer dan ongeveer 1,2 gram cafeïne (gelijk aan 13 koppen koffie). Er zijn gevallen beschreven waarbij mensen overleden zijn aan een overdosis van cafeïne (supplementen) maar dat gebeurt pas een consumptie van zo’n 8-10 gram cafeïne wat onmogelijk te halen is met het drinken van koffie; dan moet je 75 tot 100 koppen koffie op een dag drinken[1].
Afbeelding 2. Onttrekking van cafeïne kan zorgen voor hoofdpijn

Verhoogt koffie de bloeddruk?
Er zijn al lange tijd zorgen over het feit dat koffie mogelijk zorgt voor een hogere bloeddruk, wat op de lange termijn kan leiden tot hart- en vaatziekten. Uit onderzoek blijkt dat cafeïne zorgt voor een acute verhoging in bloeddruk bij mensen die niet gewend zijn om cafeïne houdende dranken te consumeren, maar gewenning treedt op na ongeveer een week waarna de bloeddruk meestal stabiliseert[4]. Op de lange termijn heeft het drinken van koffie geen invloed op de bloeddruk en is er geen verband met een verhoogd risico op een chronische hoge bloeddruk[1].
Cafestol
Koffie bevat geen cholesterol maar wel twee cholesterol verhogende stoffen die van nature in koffiebonen voorkomen: Cafestol en kahweol. Die stoffen verhogen het LDL-cholesterol doordat het de galwerking van de lever misleidt. Er wordt minder galzuur afgescheiden waardoor de lever minder cholesterol kan uitscheiden naar de darmen. Als gevolg hiervan stijgt het LDL cholesterol in het bloed.[5].
De hoeveelheid cafestol en kahweol in koffie is afhankelijk van de manier van bereiden. Hierbij wordt er met name onderscheid gemaakt in gefilterde en ongefilterde koffie. Het filter vangt namelijk cafestol en kahweol weg, waardoor gefilterde koffie veel minder van deze stofjes bevat. Onder de categorie gefilterde koffie valt alle koffie die gezet wordt met een koffiefilter of koffiepads, maar ook oploskoffie. Ongefilterde koffie ontstaat bijvoorbeeld bij kookkoffie en koffie gezet met een cafetière. Espresso, gezet met een espresso apparaat of Italiaanse koffiepot (percolator) zit hier tussenin en bevat een matige hoeveelheid cafestol. De hoeveelheid cafestol verschilt ook nog tussen de verschillende bonen die gebruikt worden. Arabica koffiebonen bevatten meer cafestol dan de robusta koffiebonen.
Afbeelding 3. Koffie en Cafestol

Verhoogt koffie het risico op hart- en vaatziekten?
Uit gerandomiseerde klinische studies blijkt dat een hoge inname van ongefilterde koffie (gemiddeld 6 koppen per dag) zorgt voor een stijging in het LDL cholesterol van ongeveer 0,46 millimol per liter, vergeleken met gefilterde koffie[6]. Wetenschappers voorspelden dat dit zorgt voor een 11% hogere kans op het krijgen van levensbedreigende hart- en vaatziekten[7], maar de exacte lange termijn effecten zijn nooit uitgebreid onderzocht. Er is geen verband tussen het drinken van gefilterde koffie en een verhoging in LDL-cholesterol[6].
Wat zijn de mogelijke voordelen van koffie?
Ondanks dat er mogelijk nadelen aan koffie verbonden zijn, heeft het ook positieve gezondheidseffecten. Koffie bevat (naast cafeïne en cafestol) nog honderden andere biologisch actieve stoffen zoals polyfenolen, maar ook magnesium kalium en vitamine B[8]. Deze stoffen zorgen mogelijk voor minder oxidatieve stress en verbeteren het functioneren van ons maag-darmstelsel[9, 10]. Een consumptie van 3 tot 5 koppen (gefilterde) koffie per dag wordt in verband gebracht met een lager risico op allerlei ziekten, zoals hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker en leveraandoeningen[1]. Daarnaast wordt het drinken van koffie in verband gebracht met een lager risico op (vroegtijdig) overlijden[1]. Veel van deze resultaten zijn echter afkomstig van observationele studies en er kan daarom geen definitieve uitspraak gedaan worden over een oorzaak-gevolg relatie.
Conclusie
Het drinken van 3 tot 5 koppen koffie wordt in verband gebracht met een lager risico op het krijgen van verschillende ziektes, waaronder hart- en vaatziekten, maar een oorzaak-gevolg relatie is nooit onomstotelijk bewezen. Er moet wel rekening gehouden worden met de bijwerkingen van cafeïne. Daarnaast wordt aangeraden om de consumptie van ongefilterde koffie te beperken in verband met het LDL-verhogende effect van cafestol.
Gerelateerde artikelen
Bronnen
1. van Dam, R.M., F.B. Hu, and W.C. Willett, Coffee, Caffeine, and Health. N Engl J Med, 2020. 383(4): p. 369-378.
2. Nehlig, A., Interindividual Differences in Caffeine Metabolism and Factors Driving Caffeine Consumption. Pharmacol Rev, 2018. 70(2): p. 384-411.
3. Heckman, M.A., J. Weil, and E. Gonzalez de Mejia, Caffeine (1, 3, 7-trimethylxanthine) in foods: a comprehensive review on consumption, functionality, safety, and regulatory matters. J Food Sci, 2010. 75(3): p. R77-87.
4. Robertson, D., et al., Tolerance to the humoral and hemodynamic effects of caffeine in man. J Clin Invest, 1981. 67(4): p. 1111-7.
5. Urgert, R. and M.B. Katan, The cholesterol-raising factor from coffee beans. Annu Rev Nutr, 1997. 17: p. 305-24.
6. Jee, S.H., et al., Coffee consumption and serum lipids: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Am J Epidemiol, 2001. 153(4): p. 353-62.
7. Silverman, M.G., et al., Association Between Lowering LDL-C and Cardiovascular Risk Reduction Among Different Therapeutic Interventions: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA, 2016. 316(12): p. 1289-97.
8. Ludwig, I.A., et al., Coffee: biochemistry and potential impact on health. Food Funct, 2014. 5(8): p. 1695-717.
9. Correa, T.A., et al., Medium light and medium roast paper-filtered coffee increased antioxidant capacity in healthy volunteers: results of a randomized trial. Plant Foods Hum Nutr, 2012. 67(3): p. 277-82.
10. Jaquet, M., et al., Impact of coffee consumption on the gut microbiota: a human volunteer study. Int J Food Microbiol, 2009. 130(2): p. 117-21.
Pingback: Helpen melatonine supplementen bij slaapproblemen? - Medicus Online