Een verband betekent niet altijd dat er een oorzaak-gevolg relatie is
Binnen het onderzoek naar een gezonde leefstijl wordt er veel gebruik gemaakt van zogenaamd “observationeel onderzoek”. Dit houdt in dat onderzoekers informatie van (een groep) proefpersonen verzamelen en hiermee een onderzoekvraag proberen te beantwoorden. In sommige gevallen worden deze mensen gedurende een langere tijd gevolgd, bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe vaak een bepaalde ziekte optreedt in de loop van de jaren. Op die manier kunnen onderzoekers verbanden leggen tussen de verzamelde informatie. Zo kan bijvoorbeeld een groep mensen die roken, vergeleken worden met mensen die niet roken en kan er bepaald worden of er bij de rokers meer hart- en vaatziekten optreden.
Observationeel onderzoek kan heel gemakkelijk veel interessante resultaten opleveren, maar er zit wel een heel groot gevaar in de interpretatie van deze resultaten. Dat er een verband bestaat tussen twee zaken, hoeft niet te betekenen dat er ook sprake is van een oorzaak-gevolg relatie. Een mooi voorbeeld hiervan is het verband tussen ooievaars en kinderen. Het zou bijvoorbeeld toevallig zo kunnen zijn dat op plekken waar meer ooievaars leven ook meer kinderen geboren worden. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat de kinderen daadwerkelijk worden bezorgd door de ooievaars.
Behalve toeval zijn er nog twee andere opties die tot een verband kunnen leiden:
- De oorzaak-gevolg relatie is precies de andere kant op. In sommige gevallen kan dit uitgesloten worden omdat het simpelweg niet logisch is. Als er bijvoorbeeld een verband gevonden wordt tussen roken en het optreden van hart- en vaatziekten, is het niet logisch dat het optreden van hart- en vaatziekten ervoor zorgt dat deze mensen gaan roken. Dit is echter nooit met zekerheid te stellen op basis van de resultaten van observationeel onderzoek.
- Er is een derde factor die het verband kan verklaren. Dit noemen we “confounding”.
Die confounding benoemen wij regelmatig in onze artikelen. Een voorbeeld hiervan wordt bijvoorbeeld besproken in ons artikel over vitamine D en hart- en vaatziekten. Uit observationele onderzoeken bleek dat mensen met een hoger vitamine D gehalte in het bloed minder hart- en vaatziekten kregen, maar mogelijk werd dit simpelweg veroorzaakt door het feit dat deze mensen een actievere leefstijl hadden. Hierdoor kwamen de actievere mensen meer buiten en maakten zij onder invloed van zonlicht meer vitamine D aan. Tegelijkertijd beschermde hun actieve leefstijl hen tegen hart- en vaatziekten.
Om echt een oorzaak gevolg relatie aan te tonen, is een ander type onderzoek nodig: Een Randomized controlled trial. Hierbij worden patiënten/proefpersonen willekeurig verdeeld in twee groepen. Één groep krijgt een bepaalde behandeling (medicijn of supplement) en de andere groep krijgt dit niet (of een placebo). Als er dan een verschil tussen de twee groepen gevonden wordt, kan er met meer zekerheid gesteld worden dat het een direct gevolg is van de behandeling. Het probleem is echter dat dergelijke randomized controlled trials vaak moeilijk uit te voeren zijn en soms niet ethisch verantwoord. Je kan bijvoorbeeld niet een groep proefpersonen dwingen om te gaan roken om te kijken wat het gevolg daarvan is.
Lees voor meer informatie over dit onderwerp onze artikelen over correlatie en causaliteit en verschillende soorten wetenschappelijk onderzoek.